قرص ملاتونین چیست؟

در دنیای پرشتاب امروز، اختلالات خواب به یکی از رایج‌ترین مشکلات سلامتی تبدیل شده‌اند. بی‌خوابی، بدخوابی یا ناتوانی در به خواب‌رفتن، میلیون‌ها نفر را در سراسر جهان تحت‌تأثیر قرار داده است. یکی از راه‌حل‌هایی که برای بهبود کیفیت خواب موردتوجه قرار گرفته، استفاده از قرص ملاتونین است.

ملاتونین هورمونی طبیعی است که بدن در پاسخ به تاریکی آن را تولید می‌کند و نقش مهمی در تنظیم چرخه خواب و بیداری دارد. قرص ملاتونین نسخه‌ای مکمل از این هورمون است که به‌ویژه در شرایطی مانند پرواززدگی (jet lag)، شیفت‌های کاری نامنظم یا بی‌خوابی‌های موقت تجویز یا توصیه می‌شود. در این مقاله به این می‌پردازیم که قرص ملاتونین چیست، چگونه عمل می‌کند، چه مزایا و معایبی دارد، و در چه مواردی باید بااحتیاط مصرف شود.

قرص ملاتونین چیست؟

همان‌طور که گفته شد ملاتونین به طور طبیعی در بدن یافت می‌شود، اما به‌صورت مصنوعی نیز در آزمایشگاه ساخته می‌شود و به شکل قرص و یا مایع تزریقی در دسترس است. این قرص به تنظیم زمان خواب و بیداری، همچنین کیفیت خواب اثرگذار است. البته نکته قابل‌توجه این است که در دوزهای مختلف تولید می‌شود که میزان دوز مصرفی آن باتوجه‌به تشخیص پزشک و درجه اختلال خواب مراجعه‌کننده تعیین می‌شود.

بهتر است قبل از شروع مصرف، به پزشک مراجعه کرده و از مصرف خودسرانه آن پرهیز کنید چرا که مصرف بیش از اندازه آن خطر اعتیاد به این قرص را به دنبال دارد. مصرف بیش از اندازه قرص‌های خواب‌آور و آرامش‌بخش مانند قرص ملاتونین و آلپرازولام، عوارض جبران‌ناپذیری  مانند وابستگی برای شما خواهد داشت.

میزان ترشح این هورمون در بدن با بالا رفتن سن پایین می‌آید، به همین علت بسیاری از سالمندان نیز به مصرف این قرص روی می‌آورند.

اشکال دارویی ملاتونین

ملاتونین در اشکال دارویی مختلف عرضه می‌شود که بسته به نیاز و شرایط فردی، پزشک یا داروساز ممکن است یکی را پیشنهاد دهد. رایج‌ترین اشکال ملاتونین عبارتند از:

1. قرص یا کپسول:
   معمول‌ترین شکل، با دوزهای مختلف (مثلاً ۰.۵، ۱، ۳، ۵ میلی‌گرم). برای مصرف ساده و راحت.
2. قرص‌های زیرزبانی (Sublingual):
   سریع‌تر جذب می‌شوند چون مستقیماً از طریق مخاط زیر زبان وارد خون می‌شوند و اثر سریع‌تری دارند.
3. قطره یا محلول خوراکی:
   برای کسانی که مشکل بلع قرص دارند یا نیاز به دوز دقیق‌تری دارند.
4. اسپری بینی:
   جذب سریع از طریق مخاط بینی، ولی کمتر رایج است.
5. فرم‌های آهسته رهش (Extended-release):
   ملاتونین را به تدریج و در طول زمان آزاد می‌کنند تا خواب طولانی‌تری ایجاد شود.

مکانیسم اثر ملاتونین در بدن

ملاتونین هورمونی است که توسط غده صنوبری (پینه‌آل) در مغز تولید می‌شود و نقش اصلی‌اش تنظیم چرخه خواب و بیداری (ریتم شبانه‌روزی یا سیکل سیرکادین) است.

نحوه عملکرد ملاتونین:

1. تنظیم ریتم شبانه‌روزی:
   ملاتونین به مغز پیام می‌دهد که زمان تاریکی و خواب است. سطح ملاتونین در خون معمولاً در شب افزایش می‌یابد و در طول روز کاهش پیدا می‌کند.
2. اثر بر گیرنده‌های ملاتونین:
   ملاتونین به گیرنده‌های خاصی به نام MT1 و MT2 در نواحی مختلف مغز (مثل هیپوتالاموس) متصل می‌شود. این اتصال باعث کاهش فعالیت عصبی و القای حس خواب‌آلودگی می‌شود.
3. تنظیم دمای بدن و هورمون‌ها:
   ملاتونین باعث کاهش دمای بدن و برخی تغییرات فیزیولوژیکی می‌شود که برای شروع خواب ضروری‌اند.

میزان دوز مصرفی قرص ملاتونین چقدر است؟

همان‌طور که پیش‌ازاین نیز ذکر شد، دوز مصرفی این قرص با شدت اختلال خواب رابطه مستقیم دارد. اما در افراد با سنین بالاتر به علت حساسیت‌های بدن در آن سنین، استفاده از دوزهای ۱۰ تا ۵ میلی‌گرم، بسته به شرایط فرد، توصیه می‌شود.

به‌صورت کلی دوز ۳ میلی‌گرم، به‌عنوان دوز استاندارد برای این قرص شناخته شده است. این قرص در داروخانه‌ها بدون نسخه به فروش می‌رسد و به همین علت پزشکان همواره توصیه می‌کنند که برای شروع از دوزهای پایین آن استفاده کنید.

تا چه مدت تأثیر قرص ملاتونین در بدن باقی می‌ماند؟

ملاتونین را باید ۹۰ دقیقه تا یک ساعت پیش از رفتن به رختخواب مصرف کرد. تأثیر این قرص بسته به دوز مصرفی آن و سیستم بدن هر فرد متفاوت است؛ به‌صورت کلی ماندگاری آن از حداقل ۲ ساعت برای دوزهای پایین تا حداکثر ۱۰ ساعت برای دوزهای بالاتر تخمین زده شده است.

ملاتونین ممکن است حتی بعد از بیدارشدن از خواب تا چند ساعت در سیستم بدن شما باقی بماند و باعث آرامش شما در طول روز شود؛ بااین‌حال با مصرف مایعات زیاد از طریق ادرار به‌راحتی دفع می‌شود.

بیشتر بخوانید: آیا می دانید روش نوین در درمان ترک اعتیاد چیست؟

بهترین زمان مصرف قرص ملاتونین

قرص ملاتونین معمولاً برای تنظیم چرخه خواب و بیداری استفاده می‌شود و بهترین زمان مصرف آن به هدف شما و دوز مصرفی بستگی دارد. اما به طور کلی:

• زمان مصرف: حدود ۳۰ دقیقه تا ۱ ساعت قبل از زمان خواب توصیه می‌شود.
• دوز معمول: بین ۰.۵ تا ۵ میلی‌گرم است (بسته به نیاز و تجویز پزشک).

نکته مهم: ملاتونین بهتر است با معده خالی یا همراه با وعده سبک مصرف شود تا جذب بهتری داشته باشد.
اگر هدف شما درمان بی‌خوابی یا تنظیم ریتم شبانه‌روزی است، مصرف آن نزدیک به زمان خواب بهترین نتیجه را می‌دهد.

فواید قرص ملاتونین چیست؟

درست است که این قرص برای تنظیم خواب و مشکلات بی خوابی استفاده می‌شود اما در تحقیقات فواید دیگری نیز برای این قرص شناخته شده است که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم:

• بهبود بیماری تخریب شبکیه چشم: تحقیقات نشان داده است که در این بیماری، که در افراد مسن دیده می‌شود، مصرف این قرص روند بیماری را متوقف می‌کند.
• اوتیسم: تحقیقات اولیه نشان داده است که مصرف ملاتونین در کودکان مبتلا به اوتیسم باعث بهبود پرخاشگری و رفتارهای تکانه‌ای در این کودکان می‌شود.
• کاهش فشار خون: مصرف ملاتونین قبل از خواب باعث کاهش فشارخون در افراد مبتلا به فشار خون بالا می‌شود. باید بر این نکته تاکید کرد که این قرص هرگز جایگزین داروهای فشار خون نمی‌باشد فقط در روند کنترل آن کمک می‌کند.

موارد گفته شده تنها فواید ملاتونین نیست و فواید بسیاری برای این دارو ذکر شده است؛ اما مهم‌ترین آن‌ها که توسط تحقیقات کامل و تخصصی اثبات شده‌اند، موارد ذکر شده می‌باشند.

عوارض قرص ملاتونین چیست؟

عوارض قرص ملاتونین معمولاً خفیف و موقتی هستند، اما ممکن است در برخی افراد بروز کنند. مهم‌ترین عوارض جانبی ملاتونین عبارتند از:

• خواب‌آلودگی بیش از حد در طول روز
• سردرد
• سرگیجه
• تهوع
• خشکی دهان
• تغییرات خلق و خو (مثل احساس اضطراب یا افسردگی در موارد نادر)
• کاهش دمای بدن یا احساس سرما
• اختلالات گوارشی مثل درد معده یا اسهال

چه افرادی باید از مصرف قرص ملاتونین اجتناب کنند؟

افرادی که بهتر است از مصرف قرص ملاتونین اجتناب کنند یا قبل از مصرف حتماً با پزشک مشورت کنند شامل موارد زیر هستند:

• کودکان و نوجوانان:
  به ویژه بدون نظر پزشک، چون تأثیرات بلندمدت ملاتونین روی رشد و بلوغ هنوز به طور کامل مشخص نیست.
• خانم‌های باردار یا شیرده:
  به دلیل کمبود داده‌های کافی درباره ایمنی مصرف ملاتونین در این دوران.
• افرادی که داروهای خاص مصرف می‌کنند:
  مثل داروهای ضدانعقاد خون (وارفارین)، داروهای فشارخون، داروهای ضدافسردگی، داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی یا داروهای ضدتشنج، چون ملاتونین ممکن است با این داروها تداخل داشته باشد.
• افرادی که مشکلات خودایمنی دارند:
  مثل لوپوس یا روماتیسم مفصلی، چون ملاتونین ممکن است فعالیت سیستم ایمنی را تحت تاثیر قرار دهد.
• افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن کبد یا کلیه:
  چون ممکن است متابولیسم و دفع دارو در آن‌ها دچار مشکل باشد.
• افرادی که دچار افسردگی شدید یا اختلالات روانی هستند:
  ملاتونین ممکن است علائم آن‌ها را تشدید کند.

تداخل دارویی ملاتونین

ملاتونین ممکن است با برخی داروها تداخل داشته باشد و باعث تغییر در اثر یا عوارض جانبی آنها شود. مهم‌ترین تداخلات دارویی ملاتونین عبارتند از:

• داروهای آرام‌بخش و خواب‌آور (مثل بنزودیازپین‌ها، باربیتورات‌ها):
  مصرف همزمان ممکن است اثر خواب‌آوری ملاتونین را افزایش دهد و باعث خواب‌آلودگی بیش از حد شود.
• داروهای ضدافسردگی:
  ملاتونین می‌تواند بر سطح سروتونین و سایر ناقل‌های عصبی تأثیر بگذارد و تداخل ایجاد کند.
• داروهای ضدانعقاد خون (مثل وارفارین):
  ملاتونین ممکن است اثر این داروها را افزایش داده و خطر خونریزی را بالا ببرد.
• داروهای ضدصرع:
  ملاتونین ممکن است اثر برخی داروهای ضدصرع را کاهش دهد یا بالعکس.
• داروهای فشار خون:
  ملاتونین ممکن است فشار خون را کاهش دهد و اگر همراه داروهای فشار خون مصرف شود، احتمال افت فشارخون وجود دارد.
• سرکوب‌کننده‌های سیستم ایمنی (مثل کورتیکواستروئیدها):
  ملاتونین می‌تواند فعالیت سیستم ایمنی را تحت‌تأثیر قرار دهد و تداخل ایجاد کند.

جمع‌بندی

اختلالات خواب یکی از مشکلات رایج امروزی است که کیفیت زندگی بسیاری از افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. قرص ملاتونین، مکمل هورمون طبیعی ملاتونین، به تنظیم چرخه خواب و بیداری کمک می‌کند و در مواردی مانند بی‌خوابی موقت، پرواززدگی و شیفت‌های کاری نامنظم کاربرد دارد. این قرص در اشکال مختلفی عرضه می‌شود و معمولاً ۳۰ تا ۶۰ دقیقه قبل از خواب مصرف می‌شود. دوزهای معمول بین ۰.۵ تا ۵ میلی‌گرم هستند، اما مقدار دقیق بر اساس شرایط فرد و نظر پزشک تعیین می‌شود.

ملاتونین با تأثیر بر گیرنده‌های خاص مغز، باعث القای خواب‌آلودگی و تنظیم ریتم شبانه‌روزی می‌شود. این دارو معمولاً عوارض خفیف مانند سردرد، خواب‌آلودگی روزانه یا تهوع دارد و در برخی افراد با شرایط خاص یا مصرف داروهای دیگر باید با احتیاط مصرف شود.

منبع: Melatonin

سوالات متداول

1. قرص ملاتونین تا چند ساعت اثر دارد؟
   قرص ملاتونین معمولاً بین ۴ تا ۸ ساعت، بسته به نوع و دوز مصرفی اثر دارد.
2. قرص ملاتونین برای چیست؟
   برای بهبود کیفیت خواب، تنظیم ریتم خواب و درمان بی‌خوابی کوتاه‌مدت استفاده می‌شود.
3. چه زمانی بهترین زمان مصرف ملاتونین است؟
   بهترین زمان مصرف ملاتونین حدود ۳۰ تا ۶۰ دقیقه قبل از خواب، با معده خالی یا وعده سبک.
4. آیا ملاتونین عوارض دارد؟
   بله، عوارض معمولاً خفیف و موقتی هستند، مانند سردرد، خواب‌آلودگی، سرگیجه و تهوع.
5. چه کسانی نباید ملاتونین مصرف کنند؟
   کودکان و نوجوانان بدون نظر پزشک، خانم‌های باردار و شیرده، افراد با بیماری‌های خاص یا کسانی که داروهای خاص مصرف می‌کنند.
6. آیا ملاتونین با داروهای دیگر تداخل دارد؟
   بله، مخصوصاً با داروهای آرام‌بخش، ضدافسردگی، ضدانعقاد و فشار خون.

۱۴۰۴/۰۶/۰۶