شربت تریاک که از مخلوط عصارهٔ خشخاش با حلال‌هایی مانند الکل و شربت قند تهیه میشود، در سال‌های اخیر به‌عنوان یک مادهٔ سوءمصرف شایع در ایران شناخته شده است. گرچه مصرف آن اغلب با هدف کاهش درد یا ترک سایر مواد انجام میشود، اما ترکیب آلکالوئیدهای اپیوئیدی و ناخالصی‌های موجود در فرآورده‌های خیابانی، کبد را در خط مقدم آسیب قرار می‌دهد.
این مقاله با نگاه به مکانیسم اثر، پیامدهای کبدی و راهکارهای کاهش عوارض می‌پردازد تا افراد تصویر روشنی از خطرات و راه نجات داشته باشند.
شربت تریاک چگونه بر روی کبد اثر می‌گذارد؟
کبد به‌عنوان اصلی‌ترین اندام سم‌زدایی در بدن، وظیفهٔ پردازش و تجزیهٔ مواد مختلف از جمله داروها و سموم را بر عهده دارد. هنگامی که فرد به‌صورت مداوم از شربت تریاک استفاده می‌کند، ترکیبات فعال آن مانند مورفین و کدئین، به‌صورت مستقیم در معرض متابولیسم کبدی قرار می‌گیرند و این میتواند به‌مرورزمان عملکرد طبیعی کبد را مختل کرده و منجر به آسیب‌های جدی شود.
در ادامه، ۵ مکانیسم علمی که از طریق آن‌ها شربت تریاک باعث آسیب به کبد میشود را توضیح می‌دهیم:
- متابولیسم سنگین و پرتنش برای کبد
شربت تریاک حاوی آلکالوئیدهایی نظیر مورفین، کدئین و تبائین است. این ترکیبات پس از ورود به بدن، در کبد توسط آنزیم‌هایی از خانوادهٔ CYP450 و سپس توسط آنزیم UDP-glucuronosyltransferase متابولیزه می‌شوند.
نتیجهٔ این فرایند، تولید متابولیت‌هایی مانند مورفین-۳-گلوکورونید و مورفین-۶-گلوکورونید است. تجمع این متابولیت‌ها در سلول‌های کبدی باعث استرس اکسیداتیو، افزایش رادیکال‌های آزاد و در نهایت بروز التهاب سلولی میشود. - فعال‌شدن مسیرهای التهابی در کبد
یکی از مکانیسم‌های مهم در آسیب کبدی ناشی از شربت تریاک، تحریک سیستم ایمنی داخلی کبد است. مواد اپیوئیدی موجود در شربت تریاک می‌توانند گیرنده‌ای به نام Toll-like receptor ۴ (TLR4) را روی سلول‌های ایمنی داخل کبد به نام سلول‌های کوپفر فعال کنند.
این فعال‌سازی باعث ترشح سیتوکین‌های التهابی مانند TNF-α و IL-6 میشود. تجمع این مواد التهابی منجر به تخریب سلول‌های کبدی (هپاتوسیت‌ها) و در نهایت نکروز یا مرگ سلولی برنامه‌ریزی‌شده (آپوپتوز) میشود. - کاهش گلوتاتیون و افزایش رادیکال‌های آزاد
یکی از نقش‌های حیاتی کبد، خنثی‌سازی رادیکال‌های آزاد با استفاده از ماده‌ای به نام گلوتاتیون است. مصرف مزمن شربت تریاک باعث کاهش سطح گلوتاتیون در سلول‌های کبدی میشود. این کاهش، دفاع طبیعی بدن در برابر استرس اکسیداتیو را تضعیف کرده و منجر به تجمع رادیکال‌های آزاد میشود.
این رادیکال‌ها به غشای سلولی آسیب می‌رسانند و باعث پرواکسیداسیون لیپیدی می‌شوند که یک مکانیسم شناخته‌شده در آسیب به بافت کبد است. - تسریع پیشرفت فیبروز کبدی
فیبروز کبدی زمانی رخ می‌دهد که بافت‌های سالم کبد به‌تدریج با بافت فیبروتیک (جای زخم) جایگزین می‌شوند. بر اساس مطالعات کوهورت در ایران (Rahimi et al. ، ۲۰۲۲)، افرادی که به‌صورت روزانه از شربت تریاک استفاده می‌کنند، تا سه برابر بیشتر در معرض پیشرفت فیبروز کبدی (درجه F۲ یا بالاتر طبق فیبرواسکن) هستند. این روند اگر ادامه پیدا کند، میتواند منجر به سیروز کبدی یا حتی سرطان کبد شود. - ورود سرب و فلزات سنگین به کبد
در فرآیند غیرقانونی تولید شیره تریاک برای افزایش وزن و حجم، اغلب از فلزات سنگینی مانند سرب یا آرسنیک استفاده میشود. این فلزات هنگام مصرف وارد بدن شده و در میتوکندری سلول‌های کبدی تجمع پیدا می‌کنند.
نتیجهٔ این تجمع، اختلال در فسفوریلاسیون اکسیداتیو و عملکرد انرژی‌سازی سلول‌هاست که در نهایت به نکروز کانونی بافت کبدی منجر میشود. این نوع آسیب میتواند شدید و برگشت‌ناپذیر باشد.
✅ مقاله پیشنهادی: کلینیک ترک اعتیاد بانوان تهران
عوارض شربت تریاک بر روی کبد چیست؟
شربت تریاک به دلیل ترکیبات فعال اپیوئیدی، ناخالصی‌ها و مصرف مزمن، اثرات مخرب متعددی بر عملکرد و ساختار کبد دارد.
این آسیب‌ها می‌توانند از مشکلات خفیف و قابلبرگشت مانند افزایش آنزیمهای کبدی شروع شوند و در صورت ادامه مصرف، به بیماریهای جدی و غیرقابل‌برگشت مثل سیروز و سرطان کبد منتهی شوند. در ادامه، مهم‌ترین عوارض شربت تریاک بر کبد را بررسی می‌کنیم:
- افزایش آنزیمهای کبدی (AST، ALT، GGT)
اولین نشانه آسیب کبدی ناشی از مصرف شربت تریاک، افزایش سطح آنزیمهای کبدی در آزمایش خون است. این آنزیم‌ها در حالت عادی داخل سلول‌های کبدی هستند، اما در صورت التهاب یا مرگ سلولی، وارد جریان خون می‌شوند.
مطالعات نشان داده‌اند که بیش از ۶۰ درصد مصرف‌کنندگان مزمن، با افزایش پایدار این آنزیم‌ها مواجه هستند که نشان‌دهنده نکروز یا التهاب فعال در بافت کبد است. - کلستاز دارویی (اختلال در جریان صفرا)
مواد موجود در شربت تریاک می‌توانند عملکرد پروتئینی به نام BSEP (که مسئول خروج اسیدهای صفراوی از سلول‌های کبدی است) را مهار کنند. این اختلال باعث تجمع صفرا در کبد میشود که منجر به علائمی مانند خارش شدید پوست، زردی چشم‌ها و پوست، و احساس تهوع میشود. این نوع آسیب معمولاً به‌تدریج بروز می‌کند ولی میتواند به نارسایی صفراوی مزمن تبدیل شود. - استئاتوز کبدی (کبد چرب)
شربت تریاک باعث اختلال در سوخت‌وساز چربی‌ها در کبد میشود. به این صورت که چربی‌ها به‌درستی شکسته نمی‌شوند و به‌جای آن، در سلول‌های کبدی انباشته می‌شوند. این وضعیت که به آن کبد چرب یا استئاتوز گفته میشود، معمولاً بدون علامت است؛ اما در صورت تداوم، زمینه‌ساز فیبروز و سیروز کبدی خواهد بود. - فیبروز و سیروز زودرس
مصرف مداوم شربت تریاک باعث فعال‌شدن سلول‌های خاصی در کبد به نام سلول‌های ستاره‌ای (stellate cells) میشود که شروع به تولید کلاژن می‌کنند.
تجمع این کلاژن‌ها باعث ایجاد بافت اسکار یا فیبروز در کبد میشود. اگر این روند طی ۵ تا ۷ سال ادامه پیدا کند، فرد ممکن است به سیروز کبدی (پیشرفته‌ترین نوع آسیب کبدی) دچار شود که اغلب با علائمی مثل ضعف، تورم شکم (آسیت) و خون‌ریزی‌های گوارشی همراه است. - هپاتیت سمی حاد
در برخی موارد، مصرف شربت تریاک ممکن است باعث یک حملهٔ حاد سمی به کبد شود که علائم آن مشابه هپاتیت دارویی است. مکانیسم این آسیب، فعال‌شدن آنزیم‌هایی مانند کاسپاز ۳ است که موجب مرگ برنامه‌ریزی‌شده سلول‌های کبدی (آپوپتوز) می‌شوند. این وضعیت معمولاً با درد در قسمت بالای راست شکم، زردی ناگهانی و ضعف شدید همراه است و نیاز به مداخلهٔ فوری دارد. - سرطان هپاتوسلولار (HCC)
اگر آسیب کبدی ناشی از مصرف تریاک برای مدت طولانی ادامه یابد، خطر بروز سرطان اولیه کبد (HCC) افزایش مییابد. علت این موضوع، استرس اکسیداتیو مزمن و ایجاد جهش در ژن‌های سرکوبگر تومور مانند p۵۳ است. مصرف مداوم شربت تریاک میتواند احتمال ابتلا به سرطان کبد را تا دوبرابر افزایش دهد، بهویژه اگر فرد مبتلا به فیبروز یا سیروز باشد. - تشدید هپاتیت‌های ویروسی (B و C)
مصرف شربت تریاک بهویژه زمانی که به‌صورت غلیظ و اشتراکی مصرف میشود (مثلاً با سرنگ مشترک)، خطر انتقال ویروس هپاتیت B و C را بالا می‌برد. این ویروس‌ها خود باعث التهاب شدید کبد می‌شوند و در صورت هم‌زمانی با مصرف شربت تریاک، پیشرفت بیماری و تخریب کبد چندبرابر سریع‌تر خواهد شد. - نارسایی حاد کبدی
در برخی موارد شدید، بهویژه در اثر مصرف دوز بالای شربت تریاک یا مسمومیت با سرب و فلزات سنگین موجود در ترکیبات آن، کبد به طور ناگهانی دچار نارسایی کامل میشود. علائم این وضعیت شامل کاهش هوشیاری (انسفالوپاتی کبدی)، افزایش INR (اختلال انعقاد)، خون‌ریزی، و تورم شدید شکم است. این حالت اورژانسی بوده و اغلب نیاز به پیوند کبد دارد.
بهترین راه کاهش عوارض شربت تریاک بر کبد
برای محافظت واقعی از کبد، تنها راه قطعی و مؤثر ترک اصولی مصرف شربت تریاک است. برخلاف تصور برخی افراد، استفاده از داروهای گیاهی، رژیم‌های سم‌زدای خانگی یا مصرف موقت مکمل‌ها، تنها اثرات ظاهری دارند و منبع اصلی آسیب (تریاک) همچنان فعال باقی می‌ماند. برای جلوگیری از پیشرفت آسیب کبدی و بازسازی تدریجی عملکرد طبیعی کبد، باید مصرف این ماده تحت‌نظر پزشک و با برنامهٔ تخصصی قطع شود.
در کلینیک ترک اعتیاد دکتر جوادی، برنامه‌ای جامع و علمی برای کاهش آسیب کبدی و بهبود کامل بیمار ارائه میشود که شامل مراحل زیر است:
✅ سم‌زدایی دارویی تحت‌نظر پزشک متخصص
اولین قدم، قطع ایمن مصرف تریاک است. در این مرحله، پزشک باتوجه‌به وضعیت جسمی، سابقهٔ مصرف و وضعیت کبدی فرد، داروهایی را با دوز دقیق تنظیم می‌کند. همچنین، پایش منظم آنزیمهای کبدی (مانند AST، ALT و GGT) انجام میشود تا از آسیب جدید به کبد جلوگیری شود.
✅ حمایت دارویی برای تقویت عملکرد کبد
در کنار سم‌زدایی، داروهایی برای محافظت از کبد و کاهش استرس اکسیداتیو تجویز می‌شوند. مهم‌ترین آن‌ها شامل:
- N-استیل سیستئین (NAC): کمک به بازسازی ذخایر گلوتاتیون و دفع رادیکال‌های آزاد.
- سیلی‌مارین: ترکیب طبیعی گرفته‌شده از گیاه خار مریم با خاصیت ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی مؤثر.
این داروها فقط در صورتی مؤثر هستند که فرد مصرف تریاک را قطع کرده باشد؛ در غیر این صورت، تأثیر محافظتی آن‌ها محدود خواهد بود.
✅ تغذیه‌درمانی و مکمل‌های تخصصی
کبد برای ترمیم نیاز به مواد مغذی خاصی دارد. تیم تغذیهٔ کلینیک رژیمی پر فیبر، غنی از پروتئین، و حاوی ویتامین‌های E و D برای بیمار تنظیم می‌کند. این رژیم باعث میشود سلول‌های آسیب‌دیده کبدی (هپاتوسیت‌ها) توانایی بازسازی خود را بازیابند و سیستم ایمنی بدن نیز تقویت شود.
✅ پیگیری منظم با فیبرواسکن و سونوگرافی
برای ارزیابی روند بهبود کبد، هر ۶ ماه یک‌بار فیبرواسکن (برای سنجش میزان فیبروز) و سونوگرافی شکم (برای بررسی تغییرات ساختاری کبد) انجام میشود. این پایش‌ها به تیم درمان کمک می‌کند تا وضعیت بیمار را به‌صورت دقیق بررسی کرده و در صورت نیاز، برنامهٔ درمانی را تنظیم کنند.
📌 همین امروز یک‌قدم جدی برای نجات کبدتان بردارید. برای دریافت مشاوره رایگان و شروع برنامهٔ ترک، با شمارهٔ ۰۲۱۷۹۴۴۱ تماس بگیرید.
جمع‌بندی از عوارض شربت تریاک بر کبد
شربت تریاک به دلیل وجود آلکالوئیدهای اپیوئیدی و ناخالصی‌های خطرناک مانند سرب، میتواند کبد را با چندین مکانیسم آسیب‌زا مورد حمله قرار دهد؛ از جمله استرس اکسیداتیو، التهاب مزمن، افزایش آنزیمهای کبدی، تجمع چربی، فیبروز، و در نهایت سیروز و سرطان کبد.
این آسیب‌ها به‌تدریج و اغلب بی‌علامت پیش می‌روند، اما با گذشت زمان می‌توانند به بیماریهای غیرقابل‌برگشت منجر شوند. تنها روش علمی برای جلوگیری از این روند، ترک شربت تریاک تحت‌نظر متخصص است.
بهترین مرکز ترک اعتیاد تهران یعنی کلینیک دکتر جوادی با بهره‌گیری از پروتکل‌های به‌روز، تیم پزشکی مجرب، خدمات روان‌درمانی و تغذیه‌درمانی، شما را در مسیر ترک و بازیابی سلامت کبد همراهی می‌کند.
سؤالات متداول درباره عوارض شربت تریاک بر کبد
- آیا مصرف گهگاهی شربت تریاک هم میتواند به کبد آسیب بزند؟
بله، حتی مصرف غیرمداوم شربت تریاک میتواند باعث افزایش آنزیمهای کبدی و شروع روند استئاتوز (کبد چرب) شود، بهویژه اگر زمینهٔ بیماری کبدی وجود داشته باشد. - آیا میتوان با مصرف داروهای گیاهی از آسیب کبدی شربت تریاک جلوگیری کرد؟
خیر، داروهای گیاهی ممکن است در کاهش التهاب نقش جزئی داشته باشند، اما تا زمانی که مصرف تریاک ادامه دارد، آسیب اصلی به کبد متوقف نمیشود. - آیا آسیب کبدی ناشی از تریاک قابلبرگشت است؟
در مراحل اولیه مانند استئاتوز یا التهاب خفیف، با ترک و درمان مناسب، کبد میتواند خود را ترمیم کند؛ اما در فیبروز پیشرفته یا سیروز، آسیب معمولاً دائمی است. - بعد از ترک شربت تریاک، چقدر طول میکشد تا کبد بهبود پیدا کند؟
در اغلب موارد، اگر آسیب خفیف باشد، عملکرد کبد طی ۶ تا ۱۲ ماه به حالت طبیعی بازمیگردد؛ به شرطی که رژیم غذایی مناسب و درمان دارویی نیز رعایت شود. - آیا مصرف شربت تریاک باعث سرطان کبد میشود؟
در صورت مصرف طولانیمدت، احتمال ایجاد سرطان هپاتوسلولار به دلیل فیبروز و التهاب مزمن افزایش مییابد، بهویژه اگر مصرف با بیماریهای زمینهای مانند هپاتیت همراه باشد.
۱۴۰۴/۰۳/۰۱
