دارویی که امروز درباره آن صحبت میکنیم، ترازودون است؛ دارویی که شاید نامش بهاندازه برخی داروهای معروف روانپزشکی شناختهشده نباشد، اما کاربردهای بسیار مهم و گستردهای دارد. اگر شما یا یکی از اطرافیانتان برای افسردگی، بیخوابی یا اختلالات مرتبط از ترازودون استفاده میکنید یا قصد آغاز دارید، آگاهی کامل از عملکرد، زمان مصرف، میزان، عوارض و شرایط ویژه اهمیت بسیاری دارد.
در این مقاله به طور کامل با ترازودون آشنا میشوید؛ از اینکه این دارو چیست و چگونه عمل میکند تا زمان مناسب مصرف، موارد منع مصرف و تداخل آن با داروهای دیگر را توضیح میدهیم. اگر میخواهید شناخت بهتری از ترازودون داشته باشید، با ما همراه باشید.
ترازودون چیست و چگونه عمل میکند؟
ترازودون (Trazodone) یک داروی ضدافسردگی است که در گروه داروهای «مهارکننده و آنتاگونیست بازجذب سروتونین» (SARI) قرار میگیرد.
یعنی این دارو دو کار اصلی انجام میدهد:
- افزایش سطح سروتونین: ترازودون بازجذب سروتونین را مهار میکند و باعث میشود مقدار بیشتری از این ماده شیمیایی در فضای بین سلولهای عصبی باقی بماند. سروتونین همان مادهای است که نقش مهمی در خلقوخو و احساس شادی دارد.
- کاهش تحریکات عصبی: این دارو جلوی فعالیت بیش از حد برخی گیرندههای مغزی را میگیرد (مثل ۵-HT₂A، گیرنده هیستامینی H۱ و آلفا-۱ آدرنرژیک). نتیجهٔ این کار، ایجاد حس آرامش، کاهش اضطراب و کمک به خواب راحتتر است.
برای درک بهتر، تصور کنید سروتونین مثل «پستچی احساس خوب» است. در حالت عادی، این پستچی خیلی زود به خانه برمیگردد و پیام خوب قطع میشود. ترازودون باعث میشود این پستچی مدت بیشتری در خیابان بماند و پیام احساس خوب را ادامه دهد.
از طرف دیگر، با مسدودکردن گیرندههایی که پیامهای اضطرابآور را منتقل میکنند، مغز کمتر تحریک میشود و فرد آرامتر احساس میکند.
در دُزهای پایین، ترازودون بیشتر خاصیت آرامبخش و خوابآور دارد. اما در دُزهای بالاتر، اثر ضدافسردگی آن پررنگتر میشود. به همین دلیل پزشکان بسته به شرایط بیمار، مقدار دارو را تنظیم میکنند. در مجموع، ترازودون فقط یک داروی ضدافسردگی ساده نیست؛ بلکه دارویی چندکاره با اثرات ضدافسردگی، ضداضطراب و خوابآور است.
موارد مصرف و کاربردهای ترازودون
ترازودون یکی از داروهای پرکاربرد در حوزه روانپزشکی است که در ابتدا برای درمان افسردگی ساخته شد؛ اما به دلیل ویژگیهای خاص خود، کاربرد آن فراتر از درمان افسردگی رفته است. در ادامه به مهمترین موارد مصرف و کاربردهای ترازودون در شرایط مختلف اشاره میکنیم:
- درمان اختلال افسردگی عمده (MDD): بر اساس مقاله «Role of trazodone in treatment of major depressive disorder: an update» منتشر شده در سال ۲۰۲۳، این دارو به طور رسمی برای درمان اختلال افسردگی عمده (MDD) در بزرگسالان تأیید شده است. این دارو به بهبود خلق، کاهش افکار منفی و افزایش انگیزه کمک میکند.
- افسردگی همراه با اختلال خواب: بسیاری از بیماران مبتلا به افسردگی از بیخوابی شکایت دارند. ترازودون به دلیل اثر آرامبخش و خوابآور، بهعنوان یک انتخاب مناسب در این گروه مطرح است.
- درمان بیخوابی (Off-Label): بر اساس مقاله «Trazodone for Sleep: Is It Safe and Effective» منتشر شده در وبسایت Healthline، مصرف ترازودون در دوزهای پایین میتواند باعث بهبود کیفیت خواب شود.
- کاهش اضطراب و تحریکپذیری: در برخی بیماران، ترازودون به کنترل اضطراب و بیقراری شبانه کمک میکند.
- کاربرد در سالمندان و شرایط خاص: بر اساس مقاله «Trazodone: a multifunctional antidepressant. Evaluation of its properties and real-world use» این دارو در برخی موارد برای اختلالات خواب ثانویه، بیخوابی در سالمندان یا تحریکپذیری ناشی از بیماریهای عصبی به کار میرود.
با وجود خاصیت آرامبخش ترازودون، این دارو انتخاب اول برای درمان بیخوابی نیست و مصرف آن باید زیر نظر پزشک و با بررسی دقیق شرایط بیمار انجام شود.
ترازودون چگونه بر بدن و مغز تأثیر میگذارد؟
ترازودون از طریق تأثیر بر چند مسیر عصبی به طور همزمان، باعث بهبود خلقوخو، کاهش اضطراب و تنظیم خواب میشود. این دارو با مهار بازجذب سروتونین، سطح این ماده شیمیایی را در مغز بالا نگه میدارد؛ سروتونین همان مادهای است که نقش مهمی در ایجاد احساس آرامش و بهبود خلق دارد.
همچنین ترازودون با مسدودکردن گیرندههای خاصی مثل ۵-HT₂A و ۵-HT₂C، تحریک بیش از حد عصبی را مهار میکند و همین موضوع به کاهش اضطراب و خواب راحتتر کمک میکند.
در کنار این اثرات، ترازودون با مهار گیرندههای هیستامینی H۱ و آلفا-۱ آدرنرژیک، باعث ایجاد حالت آرامبخش و خوابآلودگی طبیعی میشود و به همین دلیل بسیاری از بیماران، خواب عمیقتر و منظمتری را تجربه میکنند. تحقیقات نشان داده که مصرف منظم این دارو میتواند به تغییرات بلندمدت مثبت در گیرندههای مغزی منجر شود و در نتیجه، تعادل خلقی و کیفیت خواب را بهبود دهد. این ترکیب از اثراتی است که ترازودون را به یک داروی چندوجهی ارزشمند در درمان افسردگی و اختلالات خواب تبدیل کرده است.
مقدار و روش صحیح مصرف ترازودون
مقدار مصرف ترازودون بسته به شرایط بیمار، نوع مشکل (افسردگی یا بیخوابی)، میزان تحمل دارو و نظر پزشک متفاوت است و حتماً باید طبق تجویز پزشک انجام شود. به طور معمول برای درمان افسردگی، دوز شروع روزانه حدود ۱۵۰ میلیگرم است و در صورت نیاز، پزشک میتواند هر ۳ تا ۴ روز حدود ۵۰ میلیگرم به آن اضافه کند.
حداکثر دوز مجاز برای بیماران سرپایی معمولاً ۴۰۰ میلیگرم در روز و برای بیماران بستری تا ۶۰۰ میلیگرم است. در مقابل، برای درمان بیخوابی که ترازودون بهصورت Off-Label استفاده میشود، معمولاً دوزهای پایینتری بین ۲۵ تا ۱۰۰ میلیگرم شبها تجویز میشود.
بهترین زمان مصرف قرص ترازودون
بهترین زمان مصرف ترازودون معمولاً شبهاست، زیرا این دارو خاصیت آرامبخشی و خوابآور دارد و مصرف آن در شب باعث میشود تأثیرش بهتر احساس شود و عوارضی مانند خوابآلودگی در طول روز ایجاد نکند. طبق توصیه NHS، بهتر است دارو بعد از غذا یا یک میانوعده سبک مصرف شود تا احتمال تهوع کاهش یابد.
در مواردی که پزشک دوز بالاتری برای درمان افسردگی تجویز میکند، ممکن است لازم باشد دارو به دو نوبت در روز (مثلاً صبح و شب) تقسیم شود. چون ترازودون میتواند باعث خوابآلودگی، سرگیجه یا اختلال در تمرکز شود، مصرف آن در زمان استراحت و پیش از خواب معمولاً گزینهای امنتر است.
همچنین، مصرف دارو بعد از غذا باعث میشود جذب آن کمی کندتر شود، اما این موضوع در عوض از ناراحتی معده و تهوع احتمالی جلوگیری میکند.
عوارض جانبی رایج و مهم ترازودون
همانند بسیاری از داروهای روانپزشکی، ترازودون هم میتواند عوارضی به همراه داشته باشد. شناخت این عوارض کمک میکند تا در صورت بروز، بتوانید بهموقع با پزشک مشورت کرده و از بروز مشکلات جدیتر جلوگیری کنید. این عوارض به دودسته رایج و مهم (جدی) تقسیم میشوند.
عوارض رایج ترازودون
- خوابآلودگی، سرگیجه و گیجی در ساعات اولیه پس از مصرف
- دهان خشک، تهوع، یبوست، تاری دید موقت
- کاهش فشارخون وضعیتی (سرگیجه هنگام بلندشدن) به دلیل مهار گیرنده آلفا-۱
- اختلال در تمرکز، احساس سنگینی سر و کندی واکنشها
- عوارض مهم و خطرناک ترازودون
- پریاپیسم (نعوظ طولانی و دردناک در مردان) – نیاز به مراجعه فوری پزشکی
- آریتمی قلبی / طولانیشدن QT — بهویژه در بیماران با بیماری قلبی زمینهای
- افزایش خطر افکار یا رفتارهای خودکشی بهویژه در افراد زیر ۲۴ سال
- سندروم سروتونین در صورت مصرف همزمان با داروهای افزایشدهنده سروتونین – با علائمی مانند تب، بیقراری، افزایش ضربان قلب و تعریق شدید
تداخل دارویی ترازودون با سایر داروها
ترازودون میتواند با داروهای مختلف تداخل داشته باشد و در بعضی موارد این تداخلها خطرناک است. آگاهی از این موارد و اطلاعدادن به پزشک پیش از شروع مصرف بسیار مهم است. در ادامه مهمترین گروههای دارویی توضیح داده شده است:
داروهای افزایشدهنده سروتونین:
مصرف همزمان ترازودون با داروهایی که سطح سروتونین را بالا میبرند، میتواند باعث «سندروم سروتونین» شود؛ این وضعیت خطرناک با علائمی مانند تب، بیقراری، افزایش ضربان قلب و تعریق همراه است.
🔸داروهایی مانند: سرترالین (Sertraline)، فلوکستین (Fluoxetine)، پاروکستین (Paroxetine)، ونلافاکسین (Venlafaxine)، داروهای ضد میگرن مانند سوماتریپتان (Sumatriptan)، و داروهای مهارکننده MAO مانند فنلزین (Phenelzine).
داروهای مهارکننده یا القاکننده آنزیم CYP3A4:
ترازودون از طریق این مسیر در کبد تجزیه میشود. مهارکنندههای CYP3A4 باعث افزایش سطح ترازودون در خون میشوند و میتوانند عوارض دارو را تشدید کنند، درحالیکه القاکنندهها اثر دارو را کاهش میدهند.
🔸داروهای مهارکننده مثل: اریترومایسین (Erythromycin)، کتوکونازول (Ketoconazole)، ریتوناویر (Ritonavir)
🔸داروهای القاکننده مثل: کاربامازپین (Carbamazepine)، فنیتوئین (Phenytoin)، ریفامپین (Rifampin)
داروها و مواد خوابآور:
همزمانی این داروها با ترازودون میتواند باعث خوابآلودگی، سرگیجه، کاهش تمرکز و اختلال در هماهنگی حرکتی شود.
🔸مثل: الکل، دیازپام (Diazepam)، لورازپام (Lorazepam)، کلونازپام (Clonazepam)، دیفنهیدرامین (Diphenhydramine).
داروهای ضد آریتمی یا داروهای طولانی کننده فاصله QT:
این ترکیب میتواند ریتم قلب را نامنظم کند و خطر آریتمی را بالا ببرد، مخصوصاً در بیماران قلبی.
🔸آمیودارون (Amiodarone)، سوتالول (Sotalol)، کینیدین (Quinidine)، کلاریترومایسین (Clarithromycin) از این گروه هستند.
داروهای کاهنده فشارخون:
چون ترازودون خودش فشارخون را کاهش میدهد، ترکیب آن با داروهای ضد فشارخون میتواند افت شدید فشار، سرگیجه و حتی غش ایجاد کند.
🔸داروهایی مانند: آتنولول (Atenolol)، متوپرولول (Metoprolol)، انالاپریل (Enalapril)، لوزارتان (Losartan).
مصرف ترازودون در شرایط خاص
مصرف ترازودون در شرایط خاص مانند بارداری، دوران شیردهی و در بیماران دارای بیماریهای زمینهای باید بادقت و زیر نظر پزشک انجام شود. در این شرایط، پزشک مزایا و خطرات احتمالی مصرف دارو را میسنجد تا بهترین تصمیم درمانی گرفته شود.
مصرف ترازودون در بارداری و شیردهی
- دوران بارداری: اطلاعات علمی درباره مصرف ترازودون در دوران بارداری هنوز محدود است. بر اساس گزارش MGH Women’s Mental Health Center، مصرف این دارو با افزایش قابلتوجهی در بروز ناهنجاریهای مادرزادی همراه نبوده است. بااینحال، استفاده از ترازودون فقط زمانی توصیه میشود که مزایای آن برای سلامت مادر بیشتر از خطرات احتمالی برای جنین باشد و بهویژه در سهماهه اول بارداری و نزدیک زایمان باید بااحتیاط بیشتری مصرف شود.
- دوران شیردهی: در دوران شیردهی نیز مقدار بسیار کمی از دارو وارد شیر مادر میشود و تاکنون عارضهای جدی در نوزاد گزارش نشده است. بااینوجود، مصرف دارو در دوران شیردهی باید با مشورت پزشک و تحت نظارت کودک انجام شود.
مصرف ترازودون در افراد دارای بیماریهای زمینهای
- نارسایی شدید کبد یا کلیه: در این شرایط بدن دارو را کندتر دفع میکند، بنابراین ممکن است نیاز به کاهش دوز یا افزایش فاصله زمانی بین نوبتهای مصرف باشد.
- سالمندان: به دلیل متابولیسم کندتر و حساسیت بیشتر به اثرات آرامبخش دارو، معمولاً مصرف با دوزهای پایینتر آغاز میشود تا خطر خوابآلودگی و سرگیجه کمتر شود.
- بیماریهای قلبی و سابقه آریتمی: ترازودون میتواند بر ریتم قلب اثر بگذارد؛ بنابراین در بیماران قلبی باید بااحتیاط و تحت نظارت پزشکی مصرف شود.
اگر یک نوبت مصرف را فراموش کنیم یا بیش از حد مصرف کنیم چه میشود؟
فراموشکردن یا مصرف بیش از اندازه ترازودون میتواند روی بدن تأثیر بگذارد، بنابراین دانستن نحوه برخورد با این موقعیتها اهمیت زیادی دارد.
اگر یک نوبت مصرف دارو را فراموش کردید:
- اگر هنوز زمان زیادی تا نوبت بعدی باقیمانده است، بهمحض یادآوری دارو را مصرف کنید.
- اگر زمان دوز بعدی نزدیک است، دوز فراموششده را نخورید و طبق برنامه فقط دوز بعدی را مصرف کنید.
- هرگز دارو را دوبرابر نکنید تا دوز ازدسترفته جبران شود.
- در صورت خوابآلودگی یا سرگیجه ناشی از تأخیر در مصرف، بااحتیاط بیشتری فعالیت کنید، مخصوصاً هنگام رانندگی یا بلندشدن ناگهانی.
مصرف بیشتر از مقدار تجویزشده میتواند خطرناک باشد و علائمی مانند خوابآلودگی شدید، کاهش فشارخون، ضعف و بیحالی، اختلال در ریتم قلب یا حتی نعوظ طولانی و دردناک (پریاپیسم) ایجاد کند.
در صورت بروز چنین شرایطی، فوراً با اورژانس یا مرکز کنترل مسمومیت تماس بگیرید. اگر علائمی مانند افت شدید فشارخون، تنگی نفس یا ضربان نامنظم قلب دارید، مراجعه فوری به مرکز درمانی ضروری است.
چه مدت طول میکشد تا ترازودون اثر کند؟
اثر ترازودون بسته به هدف درمان و شرایط هر فرد در زمانهای متفاوتی بروز میکند. معمولاً اثرات اولیه مانند خوابآوری و احساس آرامش طی چند روز اول مصرف ظاهر میشوند، اما برای اینکه اثر ضدافسردگی دارو به طور کامل احساس شود، معمولاً به ۴ تا ۶ هفته زمان نیاز است.
اگر پس از این مدت بهبودی قابلتوجهی مشاهده نکردید، پزشک ممکن است دوز دارو را تغییر دهد یا گزینهٔ درمانی دیگری را بررسی کند؛ بنابراین صبر در هفتههای ابتدایی مصرف بسیار مهم است و در صورت بروز هرگونه تغییر یا احساس بدتر شدن علائم، باید با پزشک یا درمانگر مشورت کنید.
آیا ترازودون باعث وابستگی میشود؟
ترازودون به معنای واقعی کلمه اعتیادآور نیست و بر خلاف مواد مخدر وابستگی دارویی ایجاد نمیکند. طبق راهنمای NHS، هیچ مدرکی مبنی بر اعتیادآور بودن این دارو وجود ندارد.
بااینحال، قطع ناگهانی آن میتواند باعث بروز علائم قطع مانند بیخوابی، تحریکپذیری یا احساس ناخوشی شود که این وضعیت ناشی از تغییرات شیمیایی مغز است و نه وابستگی واقعی؛ بنابراین، قطع ترازودون باید بهتدریج و زیر نظر پزشک انجام شود تا از بروز علائم ناخوشایند جلوگیری شود.
علائم قطع ترازودون پس از مصرف طولانیمدت
- مشکلات خواب مانند بیخوابی یا بیداریهای مکرر شبانه
- تحریکپذیری، اضطراب یا نوسانات خلقی
- تعریق غیرعادی، احساس «شوکهای برقی» یا سرگیجه
- در موارد نادر، افسردگی برگشتی یا حالت ناپایداری شدید خلقی
راه ایمن ترک ترازودون
قطع ترازودون باید بهصورت تدریجی و تحتنظر پزشک انجام شود تا بدن فرصت تطبیق پیدا کند و علائم ناخوشایند به حداقل برسند. معمولاً پزشک با کاهش دوز دارو در بازههای ۱ تا ۲ هفتهای، روند قطع را مدیریت میکند و علائم احتمالی مانند بیخوابی، اضطراب یا نوسانات خلقی را بهدقت پایش مینماید.
در صورت بروز علائم شدید، ممکن است لازم باشد برای مدت کوتاهی به دوز قبلی بازگردید یا داروی جایگزینی با نظر پزشک تجویز شود. ارتباط مستمر با روانپزشک و اطلاعرسانی دقیق درباره تغییرات وضعیت، نقش کلیدی در ترک ایمن دارد.
همچنین در کنار کاهش تدریجی دارو، رواندرمانی بهویژه درمان شناختی رفتاری (CBT) میتواند نقش مهمی در کنترل اضطراب، پیشگیری از بازگشت علائم و مدیریت بهتر روند ترک داشته باشد. این روش درمانی به فرد کمک میکند تا با تغییر الگوهای فکری و رفتاری، وابستگی روانی را کاهش داده و بازگشت به زندگی عادی را آسانتر کند.
کلینیک دکتر جوادی یکی از مراکز تخصصی معتبر در حوزه سلامت روان و ترک داروهای روانپزشکی است که خدمات مشاوره، تنظیم دوز دارو، پایش علائم و برنامهریزی اصولی برای ترک ایمن را زیر نظر تیمی از پزشکان و روانپزشکان مجرب ارائه میدهد.
اگر شما یا یکی از عزیزانتان قصد قطع مصرف ترازودون یا سایر داروهای مشابه را دارید، دریافت راهنمایی تخصصی میتواند از بروز علائم ناخوشایند و خطرات احتمالی جلوگیری کند. برای دریافت مشاوره رایگان و تعیین وقت ویزیت میتوانید با کلینیک دکتر جوادی تماس بگیرید.
جمعبندی
ترازودون دارویی چندوجهی و مؤثر است که با تأثیر بر سیستم سروتونین و گیرندههای عصبی، میتواند به شکل قابلتوجهی در بهبود خلقوخو، کاهش اضطراب و بهبود کیفیت خواب نقش داشته باشد. این دارو هم برای درمان افسردگی و اختلالات همراه آن مانند بیخوابی تجویز میشود و هم در موارد خاص بهصورت Off-Label برای بهبود خواب و کاهش تنشهای روانی به کار میرود.
بااینحال، استفاده ایمن و مؤثر از ترازودون نیازمند نظارت پزشکی است، زیرا میتواند با برخی داروها تداخل داشته باشد و در صورت مصرف نادرست، عوارضی به دنبال داشته باشد. همچنین در شرایط خاص مانند بارداری، شیردهی یا بیماریهای زمینهای، مصرف آن باید بااحتیاط انجام شود.
در صورت نیاز به قطع دارو نیز این روند باید تدریجی و همراه با رواندرمانی مناسب باشد تا از بروز علائم قطع پیشگیری شود. آگاهی و مشورت با پزشک متخصص، کلید استفاده ایمن و مؤثر از این دارو است. اگر به راهنمایی تخصصی برای مصرف یا قطع ایمن ترازودون نیاز دارید، مجهز ترین مرکز ترک اعتیاد تهران یعنی کلینیک ترک اعتیاد دکتر جوادی با تیمی از پزشکان و روانپزشکان مجرب آماده ارائه مشاوره و همراهی در مسیر درمان شماست.
سؤالات متداول
- آیا میتوانم ترازودون را با الکل مصرف کنم؟
خیر، ترکیب ترازودون با الکل میتواند خوابآلودگی، سرگیجه، افت فشارخون و خطرات دیگر را تشدید کند. - اگر فراموش کردم شب دارو را بخورم، چه کنم؟
اگر هنوز نزدیک به زمان خواب هستید، آن را بخورید؛ اگر به زمان دُز بعدی نزدیک شدهاید، داروی فراموششده را نخورید و دُز بعدی را طبق برنامه مصرف کنید. - آیا باید آن را دقیقاً هر روز سر ساعت مشخصی مصرف کنم؟
بله، حفظ نظم مصرف دارو مفید است برای اثربخشی بهتر و کاهش عوارض؛ اما اگر زمان دقیق ممکن نیست، با پزشک هماهنگ کنید. - چند وقت بعد از شروع دارو تأثیر آن ظاهر میشود؟
معمولاً چند روز تا چند هفته ممکن است نشانههای اولیه (مثلاً خواب بهتر) ظاهر شود، اما اثر کامل ضدافسردگی ممکن است ۴-۶ هفته طول بکشد. - اگر حس کردم داروی ترازودون اثری ندارد، چه ؟
پس از حدود ۶ هفته اگر بهبود قابلتوجهی نبود، به پزشک رجوع کنید تا دُز بررسی شود یا گزینههای دیگر مطرح شود. - میتوانم داروی ترازودون را خودسرانه قطع کنم؟
خیر؛ قطع ناگهانی ممکن است باعث بروز علائم قطع شود. هرگونه تغییر باید با پزشک انجام شود.
۱۴۰۴/۰۸/۰۱
