هم‌وابستگی به عارضه‌ای روانی یا رابطه‌ای گفته می‌شود که در آن فرد از عزت نفس و اعتماد به نفس پایین برخوردار است و میل شدید به مورد تأیید قرار گرفتن دارد، در نتیجه دلبستگی ناسالمی به دیگری پیدا می‌کند. فرد هم‌وابسته نیازهای دیگری را بر نیازهای خود مقدم می‌داند و سعی می‌کند نیازهای او را حتی به قیمت نادیده گرفتن خواسته‌های خود برآورده کند.
متخصصین کلینیک روانشناسی و ترک اعتیاد دکتر جوادی همیشه در تلاش‌اند تا علاوه بر ترک اعتیاد به درمان بیماری های روانی ناشی از آن نیز بپردازند، به همین منظور در این مقاله به ویژگی های فرد هم‌وابسته و راه‌های درمان هم‌وایستگی که یکی از مغظلات پیرامون اعتیاد در خانواده و ارتباطات هست می‌پردازیم.
رابطه اعتیاد و هم‌وابستگی
طرف مقابل هم‌وابسته، غالباً فردی کنترل‌گر است که او را بازیچه قرار می‌دهد و معمولاً دچار اعتیاد است یا شخصیت ناپایداری دارد. هم‌وابستگی پیامد خدشه‌دار شدن عزت نفس، زیر پا گذاشتن حد و مرزها و تمرکز شدید بر خشنود کردن دیگری به بهای انکار کردن نیازها و خواسته‌های خود است. هم‌وابستگی می‌تواند اتکای روانی یا عاطفی شدید به همسر باشد، همسری که معمولاً به دلیل ابتلا به اختلال سوءمصرف مواد مخدر یا ناراحتی‌های روانی به حمایت نیاز دارد.
افراد دچار اختلال هم‌وابستگی همواره جذب الکلی‌ها، معتادان به مواد مخدر یا اشخاص دیگری می‌شوند که محتاج دیگران و در عین حال منزوی و به لحاظ عاطفی سردرگم هستند. افراد هم‌وابسته برای آن که احساس باارزش بودن کنند، باید در رابطه‌ای باشند که طرف مقابل به آنها نیاز داشته باشد و نمی‌توانند رابطه را علی‌رغم آگاهی از ناسالم بودن آن تمام کنند. این افراد غالباً برای جلب رضایت و خشنودی دیگران تلاش می‌کنند، برای خود وقت نمی‌گذارند و حتی فراموش می‌کنند که باید از خود مراقبت کنند.
اعتیاد به عنوان یک بیماری خانوادگی تمامی روابط فردی و وابستگان بیمار معتاد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. غیرقابل اعتماد بودن معتادان هرج و مرج ایجاد می‌کند، خانواده را دچار آشوب می‌کند و سردرگمی عاطفی به وجود می‌آورد. رفتارهای ناپایدار و غیرقابل پیش‌بینی معتادان، اضطراب مزمن، ناآرامی و ترس را به خانواده تحمیل می‌کند. اعضای خانواده سعی می‌کنند که این موقعیت زیان‌آور را کنترل کنند، اغلب خود را سرزنش می‌کنند و به دلیل شرایط موجود احساس شرمندگی می‌کنند.
خصوصیاتی مانند عزت نفس پایین، تمایل به حداقل رساندن نیازهای فردی، اولویت قائل شدن برای نیازهای دیگران، رفتارهای مراقبتی مبالغه‌آمیز، مراقبت وسواس‌گونه از دیگری و به سختی صمیمی شدن با دیگران از جمله ویژگی‌هایی هستند که در خانواده‌های معتادان، به ویژه همسران‌شان دیده شده است. این ویژگی‌ها به مفهوم گسترده و بحث‌برانگیز هم‌وابستگی اشاره دارد.
علائم هم‌وابستگی
- جذب افراد معتاد می‌شوید.
- غالباً با افرادی وارد رابطه می‌شوید که برای او احساس تأسف می‌کنید و فکر می‌کنید که می‌توانید نجاتش بدهید.
- در قبال کارهای همسرتان احساس مسئولیت می‌کنید.
- بیش از سهم خود برای حفظ آرامش رابطه تلاش می‌کنید.
- فکر می‌کنید مسئول خوشبختی همسرتان هستید.
- برای آن که احساس ارزشمند بودن کنید به تأیید و قدردانی دیگران نیاز دارید.
- فکر می‌کنید می‌توانید رفتار همسرتان را تغییر دهید.
- خلق و خوی شما متأثر از افکار و احساسات دیگران است.
- انرژی شما در رابطه تحلیل می‌رود.
- از خود توقع دارید که بی‌نقص باشید.
- احساس می‌کنید که بدون او نمی‌توانید زندگی کنید.
- عشق و دلسوزی را با هم اشتباه می‌گیرید و تمایل به “عشق ورزیدن” به فردی دارید که دلتان برایش می‌سوزد و می‌خواهید نجاتش بدهید.
- همواره بیشتر از سهم خودتان در زندگی تلاش می‌کنید.
- وقتی دیگران قدر زحمات شما را نمی‌دانند، آزرده خاطر می‌شوید.
- وابستگی ناسالم به رابطه دارید. فرد هم‌وابسته هر چه در توان دارد، برای حفظ رابطه و جلوگیری از طرد شدن و تنها ماندن خود انجام می‌دهد.
- احساس گناه کردن هنگام بیان احساسات خود
- احساس نیاز برای کنترل کردن دیگران
- بی‌اعتمادی به خود و یا دیگران
- ترس از طرد شدن یا تنها ماندن
- خشم مزمن در اثر هم‌وابستگی
- دروغگویی و عدم صداقت
- مهارت‌های ارتباطی ضعیف
- دشواری در تصمیم‌گیری
درمان هم‌وابستگی
از دیدگاه روانشناسی، هم‌وابستگی معمولاً ریشه در دوران کودکی دارد و درمان آن غالباً مستلزم کنکاش در مسائل دوران کودکی و رابطه تجارب دوران کودکی با الگوهای رفتاری مخرب فعلی است.
درمان هم‌وابستگی شامل آموزش و مشاوره فردی و گروهی می‌شود، فرد هم‌وابسته در این جلسات خود را بهتر می‌شناسد و الگوهای رفتاری خودمخرب را شناسایی می‌کند. مشاور به فرد هم‌وابسته کمک می‌کند تا به احساسات واقعی خود که از دوران کودکی در وجودش مدفون شده است، پی ببرد و روابط پویای خانواده را بازسازی کند. درمان هم‌وابستگی با این هدف انجام می‌شود که فرد تمام احساسات خود را دوباره به طور کامل تجربه کند.
هم‌وابستگی و اعتیاد
هم‌وابستگی لزوماً با سوءمصرف مواد مخدر مرتبط نیست، اما این اختلال ارتباطی نخستین بار در ارتباط با اعضای خانواده افراد مبتلا به الکلیسم (فرد الکلی) تشخیص داده شد. هم‌وابستگی معمولاً مشکل شایع افرادی است که رابطه نزدیکی با معتادان دارند. هم‌وابستگی معمولاً در شرایط زیر بروز می‌یابد:
- همسرانی که هر دو مواد مخدر مصرف می‌کنند.
- یکی از اعضای نزدیک خانواده یا فردی که برای هم‌وابسته مهم است، مواد مصرف می‌کند.
- آلوده شدن والدین به اعتیاد
مهمترین خطرات و عوارض هم‌وابستگی چیست؟
چنانچه فرد هم‌وابسته با یک فرد معتاد وارد رابطه شود، هر دو نفر با توجه به موقعیت خاص خود ممکن است عوارض منفی متعددی را تجربه کنند یا حتی در معرض خطر قرار بگیرند. برای مثال نتایج یک پژوهش حکایت از آن دارد که هم‌وابستگی نه تنها سلامت رابطه، بلکه سلامت روانی و جسمی فرد را به خطر می‌اندازد. مهمترین خطرات هم‌وابستگی به شرح زیر است:
- افزایش خطر ابتلا به اعتیادهایی مانند اعتیاد به مواد مخدر یا قمار
- قطع کردن رابطه با افراد خارج از رابطه هم‌وابسته
- ناتوانی در انجام دادن مسئولیت‌های خارج از رابطه هم‌وابسته
هم‌وابستگی معمولاً باعث می‌شود که فرد دل‌باخته به همسر معتاد، آن‌قدر برای رفع نیازهای بی‌پایان همسرش تلاش کند که نیازهای خود را نادیده بگیرد. در نتیجه هم‌وابستگی یا به عبارتی اعتیاد به رابطه با فرد معتاد، سلامتی هم‌وابسته را به خطر می‌اندازد، عزت نفس و اعتماد به نفسش را کاهش می‌دهد و او را دچار افسردگی و دیگر عوارض جسمی و روانی می‌کند.
تعیین حد و مرز در درمان هم‌وابستگی
یکی از مهمترین مولفه‌های درمان هم‌وابستگی در رابطه با معتادان این است که یاد بگیرید چگونه حد و مرزهای سالمی را در رابطه تعریف کنید. تعیین حد و مرز، هم برای همسری که در دام اعتیاد گرفتار شده است و هم برای همسر هم‌وابسته‌ای که به اعتیاد همسرش معتاد شده است، مفید است و به آنان کمک می‌کند که رابطه سالم‌تری داشته باشند.
در نتیجه بهتر می‌توانند بر چالش‌های رابطه آلوده به سوءمصرف مواد مخدر و هم‌وابستگی غلبه کنند. برای آن که بتوانید حد و مرزهای سالمی را تعیین کنید، بهتر است گام به گام طبق راهنمای زیر پیش بروید:
- قبول کنید که داشتن نیازها و اولویت‌هایی متفاوت از نیازهای طرف مقابلتان ایرادی ندارد.
- احساسات فردی خود را شناسایی کنید و به این فکر نکنید که چه احساسی “باید” داشته باشید.
- حدود و خط قرمزهایی را برای رفتار خود و همسرتان تعریف کنید.
- نیازهای خود را شناسایی کنید و برای برآورده کردن آنها تلاش کنید.
- به حد و مرزهای تعریف شده برای خود و همسرتان احترام بگذارید.
درمان هم‌وابستگی در کلینیک روانشناسی و ترک اعتیاد دکتر جوادی
همانطور که گفته شد، هم‌وابستگی رابطه تنگاتنگی با سوءمصرف مواد مخدر دارد، در نتیجه ضروری است که اعضای خانواده برای رهایی خود از چنگال اعتیاد و هم‌وابستگی از متخصصان این زمینه کمک بگیرند.
کلینیک ترک اعتیاد دکتر جوادی، روش‌ها و برنامه‌های زیر را با هدف کمک به بازیابی سلامتی و برقراری رابطه سالم ارائه می‌دهد:
- مشاوره
- پرورش مهارت‌ها
- مدیریت دارویی
- حمایت‌ها و درمان‌های لازم برای درمان اختلالات هم‌زمان
کلینیک ترک اعتیاد شبانه‌روزی دکتر جوادی با بهترین تیم متخصص و کارآمد، خدمات خانواده درمانی و مشاوره را که برای مدیریت مشکلات هم‌وابستگی ضروری است، ارائه می‌دهد.
اعضای خانواده در جلسات مشاوره متوجه می‌شوند که سوءمصرف مواد مخدر چه اثرات منفی بر نهاد خانواده می‌گذارد و به این ترتیب مهارت‌های لازم را برای مبارزه با اعتیاد در خود پرورش می‌دهند و با همدلی اعضای خانواده مشکل اعتیاد حل می‌شود. همچنین مشاوره خانواده به افراد دارای اختلال هم‌وابستگی کمک می‌کند تا با مشکلات خانوادگی گذشته کنار بیایند و الگوهای رفتاری جدیدی را برای رقم زدن آینده‌ای بهتر ایجاد کنند.
1403/08/20