اختلالات بعد از ترک اعتیاد و نحوه درمان آن

علائم ترک اعتیاد، علی‌رغم ناراحت‌کننده بودنشان، موقتی هستند و معمولاً حداکثر ظرف دو هفته برطرف می‌شود، به‌خصوص اگر فرایند سم‌زدایی تحت‌نظر پزشک انجام شود. بااین‌حال علائم ترک اعتیاد بعضی داروها و مواد مخدر طولانی است و چند ماه و گاهی حتی بیش از یک سال استمرار دارد.

چنانچه فردی که به مواد وابستگی پیدا کرده است، مصرف مواد را ناگهان قطع کند، دچار علائم آزاردهنده‌ای می‌شود، این علائم با اصطلاح سندرم ترک اعتیاد یاد می‌شود. قطع ناگهانی مصرف مواد مخدر غیرقانونی و داروهای تجویزی، هر دو باعث بروز علائم می‌شود. این علائم ممکن است چند روز تا چند هفته استمرار داشته باشد.

پزشکان می‌توانند در مدیریت علائم ترک اعتیاد به بیماران کمک کنند. درهرحال بیمارانی که با اعتیاد و سوءمصرف مواد دست‌وپنجه نرم می‌کنند، اگر سعی کنند اعتیادشان را به‌تنهایی ترک کنند یا اگر به مواد دسترسی پیدا نکنند، احتمالاً دچار علائم ترک یا خماری خواهند شد.

مصرف مقدار زیاد مواد اعتیادآور به مدت طولانی، احتمال بروز این علائم را افزایش می‌دهد؛ این علائم اصطلاحاً سندرم حاد پس از ترک اعتیاد (PAWS) گفته می‌شود که در این مقاله با عنوان اختلالات بعد از ترک اعتیاد و نحوه درمان آن می‌پردازیم.

اختلالات بعد از ترک اعتیاد چیست؟

اصطلاح PAWS به‌منظور توصیف مجموعه علائم و اختلالات بعد از ترک اعتیاد مستمر به کار برده می‌شود که عمدتاً روانی و مرتبط با خلق‌وخو است و ممکن است پس از برطرف‌شدن علائم حاد همچنان ادامه داشته باشد. در خصوص اختلالات بعد از ترک اعتیاد باید گفت که باتوجه‌به نوع مواد مصرفی این اختلالات می‌تواند متفاوت باشد.

هر چند سندرم حاد پس از ترک اعتیاد به‌ندرت شامل درد، حالت تهوع، گرفتگی عضلات، سردرد یا دیگر علائم جسمی می‌شود، این سندرم می‌تواند به‌اندازه ترک اعتیاد حاد، شدید باشد و در نتیجه احتمال بازگشت به اعتیاد را افزایش دهد. ممکن است بیمار، درمان اعتیاد را تحت‌تأثیر این علائم ناراحت‌کننده طولانی رها کند و مصرف مواد را به امید متوقف کردن علائم از سر بگیرد.

اختلالات بعد از ترک اعتیاد به کلیه علائمی اشاره دارد که پس از برطرف‌شدن علائم حاد ناشی از قطع مصرف مواد مخدر، همچنان ادامه دارد. این علائم حالت رفت و برگشتی دارد؛ گاه ناگهان به بیمار حمله‌ور می‌شود و گاه از اوج به صفر می‌رسد. هر حمله PAWS می‌تواند چند روز طول بکشد؛ چرخه‌های عود سندرم گاه تا یک سال به درازا می‌انجامد.

علائم پس از ترک اعتیاد در چه کسانی بیشتر بروز می‌کند؟

اختلالات و علائم پس از ترک اعتیاد عموماً در بیمارانی مشاهده می‌شود که مصرف داروها و مواد مخدر زیر را قطع کرده‌اند:

• الکل: قطع ناگهانی مصرف الکل خطرناک است، چون باعث هذیان (همراه با تشنج و روان‌پریشی) می‌شود و احتمال ابتلا به علائم پس از ترک اعتیاد را که ولع بلندمدت، خستگی مزمن و احساس کسالت را به دنبال دارد، افزایش می‌دهد.
• داروهای ضدافسردگی: چون داروهای ضدافسردگی برای بیماران دچار افسردگی تجویز می‌شود، قطع ناگهانی این داروها احساس افسردگی شدید را در پی دارد که متأسفانه ممکن است ماه‌ها به طول بی انجامد.
• داروهای روان‌پریشی: این داروها به‌منظور کاهش توهم و هذیان به گیرنده‌های دوپامین متصل می‌شوند. چنانچه بیمار مصرف داروهای روان‌پریشی را ناگهان قطع کند، ماه‌ها دچار علائمی مانند نوسانات خلقی خواهد شد.
• بنزودیازپین‌ها: علائم بعد از ترک اعتیاد مانند بی‌خوابی، خستگی و ولع می‌توانند تا چند ماه پس از برطرف‌شدن وابستگی جسمی به بنزودیازپین‌ها ادامه داشته باشند.
• ماری‌جوانا: بی‌خوابی یکی از شایع‌ترین علائم ناشی از قطع مصرف ماری‌جوانا است که ممکن است بدون کمک پزشک متخصص برطرف نشود و این بی‌خوابی، به یک اختلال حاد بعد از ترک اعتیاد تبدیل شود.
• تریاک (اپیوئیدها): تریاک از جمله مواد مخدرهایی است که می‌تواند وابستگی زیادی برای افراد مصرف‌کننده داشته باشد. ازاین‌رو ترک آن با نشانه‌هایی همراه است. هر چقدر مصرف این ماده بیشتر و در زمان بیشتری مصرف شود، علائم بیشتری نیز بروز پیدا می‌کند. چنانچه مصرف تریاک و مشتقات آن (اپیوئیدها)، چه از نوع داروهای تجویزی، چه از نوع مواد غیرقانونی (مانند هروئین) ناگهان قطع شود، علائم ترک به‌صورت حاد بروز می‌یابد. این علائم می‌تواند شامل استفراغ، خواب‌آلودگی، نداشتن اشتها، خارش، مشکلات تنفسی و… باشد. بیمارانی که علائم حاد را در بالاترین شدت تجربه می‌کنند، احتمال ابتلا به PAWS در آن‌ها بیشتر است.
• محرک‌ها و روان‌گردان‌ها: چنانچه اعتیاد به داروها و مواد مختلف، از ریتالین گرفته تا کوکائین به روش مناسب و به طور تدریجی ترک نشود، بیمار به اختلالات حاد پس از ترک اعتیاد مبتلا می‌شود. هر چند مصرف محرک‌ها علائم ناخوشایندی مانند پارانویا، پرخاشگری، پرش عضلات و رعشه را به دنبال دارد، اما قطع مصرف این مواد نیز موجب بروز علائم متضادی همچون ضعف جسمانی، افسردگی عمیق و خستگی شدید می‌شود که مدیریت آنها به لحاظ روانی دشوارتر است.

بعد از ترک مواد چه اتفاقی برای بدن می‌افتد؟

ترک مواد مخدر تغییرات گسترده‌ای را در بدن و مغز ایجاد می‌کند. این تغییرات بسته به نوع ماده مصرفی، میزان و مدت مصرف، و شرایط فیزیکی و روانی فرد، متفاوت است. در روزها، هفته‌ها و ماه‌های پس از ترک، بدن برای بازیابی عملکرد طبیعی خود تلاش می‌کند که این روند می‌تواند با عوارض جسمی، روانی و رفتاری همراه باشد.

۱. تغییرات اولیه (۲۴ ساعت تا یک هفته پس از ترک)

در ساعات و روزهای نخست پس از ترک، بدن وارد مرحله‌ای می‌شود که بهبود عملکرد اندام‌ها و پاک‌سازی سموم از خون آغاز می‌شود. در این دوره، بسته به نوع ماده مخدر، فرد دچار علائم ترک می‌شود که می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• دردهای عضلانی و استخوانی: بدن به نبود ماده مخدر واکنش نشان داده و ممکن است فرد دچار دردهای شدیدی شود که در مصرف‌کنندگان مواد افیونی (مانند هروئین و متادون) شایع‌تر است.
• تعریق و لرزش: سیستم عصبی خودمختار به دلیل تغییرات ناگهانی دچار اختلال شده و فرد دچار تعریق شدید، لرزش دست‌ها و گاهی تب می‌شود.
• بی‌قراری و اضطراب: مغز در تلاش برای تنظیم سطح انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند دوپامین و سروتونین است که باعث احساس اضطراب، استرس و ناآرامی شدید می‌شود.
• بی‌خوابی و اختلالات خواب: کاهش سطح دوپامین و نوراپی‌نفرین در مغز، منجر به مشکلات خواب از جمله بی‌خوابی، کابوس‌های شبانه و خواب ناآرام می‌شود.
• کاهش یا افزایش اشتها: بسته به نوع ماده مصرفی، فرد ممکن است دچار بی‌اشتهایی یا پرخوری غیرعادی شود. برای مثال، ترک متامفتامین و کوکائین معمولاً با افزایش اشتها همراه است.
• افزایش ضربان قلب و فشارخون: بدن در تلاش برای تنظیم سیستم گردش خون است که ممکن است منجر به افزایش ضربان قلب و فشارخون شود، به‌ویژه در ترک الکل و محرک‌ها مانند آمفتامین‌ها.
• اسهال، تهوع و استفراغ: مواد مخدر تأثیر زیادی بر دستگاه گوارش دارند و پس از ترک، فرد ممکن است دچار مشکلات گوارشی شود.

۲. تغییرات در هفته‌های اول تا یک ماه پس از ترک

پس از گذر از فاز حاد علائم ترک، بدن کم‌کم شروع به بازسازی و تنظیم سیستم‌های مختلف می‌کند. در این مرحله، علائم جسمی کاهش می‌یابند؛ اما تغییرات روانی همچنان ادامه دارند.

• بهبود عملکرد ریه‌ها و سیستم تنفسی: در مصرف‌کنندگان سیگار، حشیش و مواد استنشاقی، ریه‌ها شروع به پاک‌سازی سموم می‌کنند و ظرفیت تنفسی بهبود می‌یابد.
• بازگشت انرژی و کاهش خستگی: در هفته‌های اول، فرد همچنان احساس خستگی می‌کند؛ اما پس از چند هفته، بدن شروع به تولید انرژی طبیعی می‌کند.
• تثبیت اشتها و وزن: اشتهای فرد به حالت طبیعی برمی‌گردد و افزایش یا کاهش وزن ناشی از مصرف مواد شروع به تعدیل می‌کند.
• بهبود خواب: اگرچه بی‌خوابی هنوز ممکن است ادامه داشته باشد، اما به‌مرورزمان، کیفیت خواب بهبود می‌یابد.
• کاهش اضطراب و افسردگی: سطح سروتونین و دوپامین در مغز به‌تدریج تنظیم می‌شود و احساسات فرد پایدارتر می‌شوند. بااین‌حال، در برخی افراد ممکن است نشانه‌های افسردگی ادامه یابد که نیازمند مداخلات درمانی است.
• کاهش وسوسه مصرف: اگرچه وسوسه همچنان وجود دارد، اما با حمایت درمانی و تغییر سبک زندگی، فرد بهتر می‌تواند آن را کنترل کند.

۳. تغییرات در ماه‌های بعد از ترک (۳ تا ۶ ماه پس از ترک)

در این مرحله، بسیاری از عملکردهای بدن به وضعیت پایدارتر و نزدیک به حالت طبیعی خود بازمی‌گردند. تغییرات قابل‌توجه شامل موارد زیر است:

• بازگشت تعادل هورمونی: پس از ترک، سطح هورمون‌های استرس مانند کورتیزول کاهش می‌یابد و فرد کمتر دچار اضطراب شدید می‌شود.
• بهبود عملکرد مغز و حافظه: مغز که تحت‌تأثیر مواد مخدر دچار آسیب شده بود، شروع به بازسازی می‌کند. تمرکز، حافظه و قدرت تصمیم‌گیری بهبود می‌یابد.
• افزایش تحمل به استرس: با تنظیم مجدد انتقال‌دهنده‌های عصبی، فرد واکنش بهتری به استرس‌های روزمره نشان می‌دهد.
• بهبود ظاهر فیزیکی: پوست و موی فرد که ممکن است در اثر مصرف مواد آسیب‌دیده باشد، کم‌کم سالم‌تر شده و چهره فرد شاداب‌تر به نظر می‌رسد.
• بهبود روابط اجتماعی: پس از ترک، فرد به‌تدریج ارتباطات خود را بازسازی می‌کند و تعاملات اجتماعی بهتر می‌شود.
• کاهش میل به مصرف و کنترل بهتر وسوسه: باگذشت زمان، وسوسه مصرف کمتر می‌شود، اما همچنان ممکن است در شرایط خاصی فعال شود که نیاز به مهارت‌های مقابله‌ای قوی دارد.

۴. تغییرات بلندمدت (۶ ماه تا یک سال پس از ترک و بیشتر)

• بهبود عملکرد قلب و عروق: فشارخون، کلسترول و سلامت کلی قلب بهبود پیدا می‌کند.
• احساس نشاط و افزایش انگیزه: فرد انرژی و انگیزه بیشتری برای انجام کارهای روزمره و برنامه‌ریزی برای آینده دارد.
• بهبود وضعیت روانی و کاهش احتمال افسردگی: سطح دوپامین و سروتونین به تعادل رسیده و فرد احساس شادی و آرامش بیشتری می‌کند.
• کاهش کامل علائم ترک: بیشتر علائم ترک جسمی و روانی در این مرحله از بین می‌رود و بدن به وضعیت طبیعی خود بازمی‌گردد.
• افزایش ثبات در سبک زندگی سالم: افراد در این مرحله، با داشتن یک برنامه زندگی سالم و پایدار، کمتر در معرض خطر بازگشت به مصرف هستند.

 

رفتارهای بعد از ترک اعتیاد

بعد از ترک اعتیاد چه اتفاقی می‌افتد؟ پس از فروکش‌کردن علائم اولیه ترک اعتیاد، ممکن است اختلالات بعد از ترک اعتیاد برای بیمار مشکل‌ساز شود. شدت و نوع این علائم نیز متغیر است و به عامل‌های متعددی بستگی دارد. بااین‌حال از جمله شایع‌ترین رفتارهای بعد از ترک اعتیاد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تحریک‌پذیری و پرخاشگری
• افسردگی
• اضطراب
• نوسانات خلقی
• کم‌انرژی بودن، کسلی و خستگی شدید
• اختلالات خواب شامل بی‌خوابی
• کاهش توانایی تمرکزکردن یا به‌درستی فکرکردن
• ازدست‌دادن میل جنسی
• درد عضلانی مزمن

 

عوامل تشدیدکننده علائم بعد از ترک اعتیاد

موارد زیر بر علائم و عوارض بعد از ترک اعتیاد اثر می‌گذارند، یا این علائم را تشدید می‌کند:

• ماده یا مواد مخدر مصرفی
• مدت‌زمان، تناوب و میزان مصرف معمول مواد مخدر
• مشکلات هیجانی و عاطفی حادی که در طول سال یا سال‌های نخست پس از ترک اعتیاد بروز می‌کند.
• اختلالات جسمی و یا روانی هم‌زمان

 

علت ایجاد اختلالات پس از ترک اعتیاد

به دلیل پیچیدگی اختلالات پس از ترک اعتیاد، نمی‌توان یک علت خاص را برای آن معرفی کرد. زمان‌بندی ثابت و معینی برای این اختلالات و رفتارها وجود ندارد. برخی بیماران پس از سم‌زدایی بدن دچار مشکل خاصی نمی‌شوند، حال آن که بقیه سال‌ها از مشکلات مستمر بعد از ترک اعتیاد رنج می‌برند؛ دراین‌بین عده‌ای نیز هرازگاه دچار علائم می‌شوند و باقی اوقات علائمی ندارند.

چنانچه بیمار از مراقبت تخصصی و پشتیبانی بلندمدت برخوردار باشد، می‌تواند مدیریت مشکلات بعد از ترک اعتیاد را یاد بگیرد، تا به زندگی پاک و سالم برگردد و دوباره در دام اعتیاد نیفتد.

نظرات مختلف درباره اختلالات بعد از ترک اعتیاد

هر چند افراد بسیاری دچار اختلالات بعد از ترک اعتیاد می‌شوند، اما این سندرم جزء بیماری‌های رسمی محسوب نمی‌شود. پژوهش‌هایی در زمینه این اختلالات چاپ شده است، اما علائم عمدتاً از سوی خود بیماران گزارش شده است.

اندازه‌گیری و تشخیص نشانه‌های اختلالات بعد از ترک اعتیاد که بیشتر شبیه به یک بیماری روانی است تا یک بیماری جسمی مانند آنفلوانزا، سخت است. این اختلالات به این دلیل بحث‌برانگیز شده است که برخلاف ترک اعتیاد که از سوی جامعه پزشکی به رسمیت شناخته می‌شود، تعریف پزشکی ندارد.

برخی، اختلالات پس از ترک اعتیاد را بهانه بیماران در حال ترک برای شروع دوباره مصرف مواد مخدر می‌دانند. عده‌ای نیز معتقدند که جامعه پزشکی این سندرم را به‌منظور کسب درآمد بیشتر از طریق درمان‌های بلندمدت ابداع کرده است.

چند پزشک انگشت‌شمار نیز معتقدند که این اختلال همان ترک اعتیاد است و دلیل می‌آورند که این عارضه نه در یک بازه چندهفته‌ای، بلکه ظرف چند ماه باید ارزیابی شود. اختلاف‌نظر پزشکان درباره این سندرم و بهترین روش درمان موجب شده است که مدیریت این عارضه بیش‌ازپیش دشوار شود.

درمان اختلالات بعد از ترک اعتیاد

ازآنجائی‌که اختلالات بعد از ترک اعتیاد عمدتاً روانی و عاطفی است، پشتیبانی مستمر درمانگران و مشاوران ترک اعتیاد، نقش مؤثری در کاهش شدت این علائم دارد. متخصصین اقدامات زیر را به‌منظور درمان و کمک به بیماران انجام می‌دهند:

• آموزش‌دادن به بیماران درباره ترک اعتیاد و علائم مورد انتظار آن
• تشویق بیمار پس از موفقیت در پایان رساندن هر مرحله از درمان اعتیاد
• دلگرم‌کردن بیمار به ادامه درمان اعتیاد
• یافتن روش‌هایی طبیعی برای غلبه بر اختلالات خواب
• تهیه رژیم غذایی سالم و برنامه ورزشی منظم برای بیمار
• ارزیابی اختلال‌های هم‌زمانی که ممکن است بروز یا عود کنند.
• ترغیب بیمار به ملحق شدن به گروه‌های حمایتی مرتبط با مشکل مشترک
• کمک به کنترل تکانه‌ها و جدی‌گرفتن علائم گزارش شده از سوی بیمار

بعضی داروها برای برطرف‌کردن علائم ناشی از ترک مواد مخدر خاص مفید هستند. برای مثال نالتروکسان ولع شدید افرادی را که در حال ترک اعتیاد به الکل یا اپیوئیدها هستند، کاهش می‌دهد.

داروهای ضدافسردگی، خلقیات بسیاری از بیمارانی را که سعی در ترک روان‌گردان‌ها و داروهای محرک دارند، پایدار می‌کند. انجام‌دادن سم‌زدایی دارویی، بستری‌شدن در کلینیک ترک اعتیاد و برخورداری از درمان و حمایت مستمر پس از درمان اولیه سوءمصرف مواد مخدر می‌تواند خطر ابتلا به اختلالات بعد از ترک اعتیاد را کاهش دهد.

خدمات سم‌زدایی سریع مواد مخدر در مرکز ترک اعتیاد شبانه‌روزی دکتر جوادی، علائم حاد و مزمن اولیه پس از ترک اعتیاد را برای بیماران قابل‌تحمل‌تر می‌کند و خطر برگشت به اعتیاد را در این دوران حساس ترک اعتیاد کاهش می‌دهد. سم‌زدایی، گروه‌درمانی، خانواده‌درمانی و حمایت بیمار در دوران بعد از ترک اعتیاد موجب می‌شود تا منابع لازم جهت مدیریت کارآمد در دسترس بیماران قرار بگیرد.

درمان بی‌قراری بعد از ترک اعتیاد

اضطراب یا بی‌قراری یکی از شایع‌ترین اختلالات حاد بعد از ترک اعتیاد است که حتماً باید توسط متخصص روان‌شناسی درمان گردد. بر اساس گزارش انجمن اضطراب و افسردگی امریکا، اضطراب از طریق ترکیب مشاوره، راهبردهای تعدیل رفتار و تجویز داروهای ضداضطراب کاملاً قابل‌درمان است.

رفتاردرمانی شناختی (CBT) یکی از کارآمدترین روش‌های مشاوره برای درمان اضطراب و وابستگی به مواد مخدر است. رفتاردرمانی شناختی، روش شناسایی و تغییر الگوهای فکری خودتخریبی را که بیمار را مضطرب و هراسان می‌کند به آنان آموزش می‌دهد.

بیماران مبتلا به تشخیص دوگانه اختلال اضطراب و سوءمصرف مواد، راهبردهای مقابله‌ای جدیدی را در CBT می‌آموزند که به آنان کمک می‌کند تا حتی تحت شرایط ناراحت‌کننده و سرشار از استرس به اهداف ترک اعتیادشان پایبند بمانند. رفتاردرمانی شناختی را می‌توان در جلسات مشاوره خصوصی یا گروهی انجام داد.

افسردگی بعد از ترک اعتیاد

افسردگی یکی از بدترین اختلالات بعد از ترک اعتیاد است که غلبه بر آن بسیار دشوار است. بسیاری از بیماران افسرده به امید مقابله با این مشکل دوباره به مواد مخدر پناه می‌برند. حال آن که ازسرگیری اعتیاد فقط مشکلات را تشدید می‌کند.

شایان‌ذکر است که افسردگی عارضه‌ای شایع در میان افرادی است که با اعتیاد و الکلیسم دست‌وپنجه نرم می‌کنند. ترک مواد مخدر تغییراتی در چهره ایجاد می‌کند. به‌عنوان‌مثال تغییر چهره بعد از ترک تریاک و دیگر مواد مخدر غیرقابل‌انکار است، این عوارض می‌تواند یکی از دلایل افسردگی بعد از ترک اعتیاد باشد.

اگر دچار افسردگی بعد از ترک اعتیاد شده‌اید، به توصیه پزشکان مرتب به خود یادآوری کنید که این افسردگی، موقتی و یکی از عوارض ترک اعتیاد است؛ نه افسردگی و نه اختلالات دیگر بعد از ترک اعتیاد تا ابد ادامه نخواهند داشت. افسردگی بعد از ترک اعتیاد به شکل‌های مختلف و با علائم زیر بروز می‌کند:

• ناراحتی شدید
• انرژی نداشتن، بی‌حالی و کسلی
• کم‌خوابی یا خوابیدن بیش از اندازه
• تغییر اشتها
• تحریک‌پذیری
• بی‌انگیزگی

درمان افسردگی بعد از ترک اعتیاد

برای درمان افسردگی بعد از ترک اعتیاد آموزش ببینید: تا جایی که می‌توانید اطلاعات خود را درباره اختلالات بعد از ترک اعتیاد افزایش دهید. به‌این‌ترتیب می‌توانید خودتان را برای علائمی که ممکن است در آینده بروز کنند، آماده کنید. ممکن است چند روز یا حتی چند هفته هیچ علائمی نداشته باشید، اما یک روز صبح با اضطراب و افسردگی از خواب بیدار شوید.

افزایش آگاهی یکی از شروط اصلی حفظ آمادگی برای مدیریت این گونه علائم است. یکی از مواردی هم که بسیار اهمیت دارد مراجعه به یک مرکز تخصصی ترک اعتیاد است. به طور مثال برای ترک اعتیاد به کراک باید به بهترین مرکز ترک کراک مراجعه کنید و این موضوع اهمیت بسیار زیادی دارد.

راه‌حل دیگر درمان افسردگی بعد از ترک اعتیاد این است که باید مراقب خودتان باشید: برای خودتان وقت بگذارید، هرازگاه به خودتان استراحت بدهید و به خودتان یادآوری کنید که ارزش یک زندگی پاک را دارید و حفظ سلامت جسمی، روانی، عاطفی و معنوی شما مهم است.

برای درمان افسردگی بعد از ترک اعتیاد درباره مشکلاتتان حرف بزنید: دیگران را در احساسات و هیجانات خود سهیم کنید و وقتی دچار علائم بعد از ترک اعتیاد می‌شوید، با افراد امین و معتمدتان، مانند دوستان صمیمی، اعضای خانواده، مشاور یا همتایانی که مشکلات یکسانی را تجربه می‌کنند، درد و دل کنید. به‌این‌ترتیب دیگران متوجه علت کارها و رفتارتان می‌شوند و برای مدیریت افکار و احساسات ناخوشایند به شما کمک می‌کنند.

پرخاشگری بعد از ترک اعتیاد: بررسی علل و روش‌های درمانی

یکی از چالش‌های مهم پس از ترک اعتیاد، پرخاشگری و نوسانات خلقی است که بسیاری از افراد تجربه می‌کنند. این رفتار ممکن است ناشی از تغییرات شیمیایی مغز، استرس‌های روانی و تنظیم مجدد سیستم عصبی باشد. پرخاشگری، اگر به‌درستی مدیریت نشود، می‌تواند روند بهبودی را دشوار کند و حتی خطر بازگشت به مصرف را افزایش دهد.

علل پرخاشگری پس از ترک اعتیاد

• عدم تعادل انتقال‌دهنده‌های عصبی: مواد مخدر باعث افزایش سطح دوپامین، سروتونین و سایر انتقال‌دهنده‌های عصبی در مغز می‌شوند. پس از ترک، سطح این مواد به‌شدت کاهش‌یافته و منجر به تحریک‌پذیری، کاهش تحمل استرس و رفتارهای پرخاشگرانه می‌شود.
• استرس و اضطراب شدید: بسیاری از افراد پس از ترک دچار اضطراب، نگرانی و ناتوانی در کنترل هیجانات می‌شوند. این استرس می‌تواند باعث بروز واکنش‌های تهاجمی و بی‌حوصلگی شود.
• عدم تحمل ناکامی: مصرف مواد، نوعی راه‌حل سریع برای فرار از مشکلات بوده است. پس از ترک، فرد ممکن است در مواجهه با مشکلات، احساس ناتوانی و درماندگی کند که منجر به عصبانیت و پرخاشگری می‌شود.
• کمبود خواب و خستگی مزمن: بی‌خوابی و اختلالات خواب پس از ترک، باعث افزایش تحریک‌پذیری و کاهش توانایی کنترل احساسات می‌شود. کمبود خواب با افزایش سطح هورمون‌های استرس، به طور مستقیم باعث پرخاشگری می‌شود.
• تغییرات هورمونی و فیزیولوژیکی: پس از ترک، تعادل هورمونی بدن دچار تغییرات ناگهانی می‌شود. افزایش کورتیزول (هورمون استرس) و کاهش اندورفین‌ها و دوپامین، می‌تواند منجر به رفتارهای تهاجمی و عدم کنترل هیجانی شود.
• عوامل محیطی و روابط خانوادگی: حمایت ناکافی از سوی خانواده و جامعه، فشارهای اقتصادی، و نبود راهکارهای جایگزین برای مقابله با مشکلات، می‌تواند باعث افزایش رفتارهای پرخاشگرانه شود.

روش‌های درمان و مدیریت پرخاشگری پس از ترک اعتیاد

پرخاشگری پس از ترک اعتیاد ناشی از تغییرات شیمیایی مغز، استرس و تنظیم مجدد سیستم عصبی است. برای مدیریت آن، استفاده از داروهای تنظیم‌کننده خلق، روان‌درمانی، فعالیت‌های ورزشی، رژیم غذایی سالم و تکنیک‌های آرام‌سازی توصیه می‌شود.

داروهای تنظیم‌کننده خلق‌وخو

در برخی موارد، استفاده از داروهایی که به تنظیم دوپامین و سروتونین کمک می‌کنند، می‌تواند رفتارهای پرخاشگرانه را کاهش دهد. داروهای ضدافسردگی (مانند مهارکننده‌های بازجذب سروتونین – SSRIs) و تثبیت‌کننده‌های خلق (مانند لیتیوم یا والپروات) معمولاً برای کاهش تحریک‌پذیری تجویز می‌شوند.

روش‌های روان‌درمانی و مداخلات رفتاری

• درمان شناختی – رفتاری (CBT) ، فرد را در شناسایی افکار منفی و الگوهای رفتاری پرخاشگرانه یاری می‌دهد و به او کمک می‌کند تا واکنش‌های سالم‌تری در برابر استرس داشته باشد.
• درمان مبتنی بر ذهن‌آگاهی (MBCT) که شامل تمرینات تنفسی، مدیتیشن و تکنیک‌های کاهش استرس است که می‌تواند به تنظیم هیجانات و کاهش پرخاشگری کمک کند.
• شرکت در گروه‌های حمایتی به فرد کمک می‌کند که احساس تنهایی نکند و راهکارهای جدیدی برای کنترل خشم یاد بگیرد.
• اگر پرخاشگری ناشی از تنش‌های خانوادگی باشد، مشاوره خانواده می‌تواند در بهبود روابط و کاهش درگیری‌ها مؤثر باشد.

ورزش منظم و رژیم غذایی سالم

• فعالیت‌های ورزشی به افزایش سطح اندورفین‌ها (هورمون‌های شادی) کمک کرده و باعث کاهش تنش‌های روانی می‌شود. ورزش‌هایی مانند یوگا، پیاده‌روی، دویدن و تمرینات تنفسی تأثیر مثبتی بر کاهش پرخاشگری دارند.
• مواد غذایی غنی از پروتئین، ویتامین‌های گروه B، امگا ۳ و آنتی‌اکسیدان‌ها می‌توانند عملکرد مغز را بهبود ببخشند و تحریک‌پذیری را کاهش دهند. مصرف زیاد کافئین و غذاهای فرآوری‌شده ممکن است پرخاشگری را افزایش دهد.

مدیریت خواب و استراحت کافی

تنظیم ساعت خواب، پرهیز از مصرف کافئین در ساعات پایانی روز و ایجاد محیطی آرام برای خواب می‌تواند به کاهش تحریک‌پذیری کمک کند.

استفاده از تکنیک‌های آرام‌سازی

تمریناتی مانند مدیتیشن، گوش‌دادن به موسیقی آرامش‌بخش، نوشتن احساسات و انجام فعالیت‌های هنری می‌تواند به کنترل خشم کمک کند.

پرهیز از موقعیت‌های تحریک‌کننده

فرد باید محیط‌ها و شرایطی که باعث افزایش عصبانیت می‌شوند را شناسایی کند و از آن‌ها دوری نماید. همچنین، یادگیری مهارت‌های ارتباطی مؤثر به کاهش درگیری‌های روزمره کمک می‌کند.

علت‌های سردرد پس از ترک اعتیاد

پس از ترک اعتیاد، بدن وارد فرایند تنظیم مجدد شیمیایی و فیزیولوژیکی می‌شود که می‌تواند منجر به سردرد شود. کاهش ناگهانی سطح دوپامین و سروتونین، نوسانات فشارخون، کم‌آبی، بی‌خوابی و استرس شدید از مهم‌ترین دلایل بروز این مشکل هستند. علاوه بر این، کاهش مصرف کافئین یا نیکوتین و واکنش بدن به پاک‌سازی سموم نیز می‌توانند موجب سردردهای موقت شوند. شناسایی این عوامل و مدیریت صحیح آن‌ها، در کاهش سردرد و بهبود کیفیت زندگی پس از ترک بسیار مؤثر است.

• تغییرات در سطح انتقال‌دهنده‌های عصبی

مصرف مواد مخدر باعث افزایش سطح برخی انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند دوپامین، سروتونین و نوراپی‌نفرین می‌شود. پس از ترک، این سطوح به طور ناگهانی کاهش می‌یابند و بدن مدتی زمان نیاز دارد تا تعادل طبیعی خود را بازیابد. این تغییرات می‌تواند منجر به سردرد، بی‌حوصلگی و اختلالات خلقی شود.

• کاهش ناگهانی مصرف کافئین یا نیکوتین

برخی از افراد در دوران مصرف مواد، میزان زیادی کافئین یا نیکوتین دریافت می‌کنند. ترک ناگهانی این مواد می‌تواند باعث سردردهای شدید ناشی از کاهش جریان خون مغزی شود.

• کاهش یا افزایش فشارخون

مصرف برخی مواد مانند الکل و مخدرهای افیونی باعث تغییرات در فشارخون می‌شود. پس از ترک، بدن در حال تنظیم مجدد سیستم گردش خون است که می‌تواند منجر به سردرد ناشی از افزایش یا کاهش فشارخون شود.

• کم‌آبی و اختلالات الکترولیتی

در روزهای اولیه ترک، فرد ممکن است به دلیل تعریق، کاهش اشتها یا استفراغ دچار کم‌آبی وعدم تعادل الکترولیتی شود. این وضعیت می‌تواند یکی از علل اصلی سردرد باشد.

• بی‌خوابی و استرس شدید

اضطراب، استرس و بی‌خوابی از شایع‌ترین مشکلات پس از ترک هستند که می‌توانند باعث افزایش تنش عضلانی و در نتیجه سردردهای تنشی شوند.

• واکنش بدن به پاک‌سازی سموم

پس از ترک مواد، بدن در حال دفع سموم باقی‌مانده از مصرف مواد است. این فرایند می‌تواند باعث تغییرات در متابولیسم و عملکرد سیستم عصبی شده و منجر به سردرد شود.

علت خواب زیاد بعد از ترک اعتیاد

خواب زیاد یکی از تغییرات رایج پس از ترک اعتیاد است که بسیاری از افراد آن را تجربه می‌کنند. این پدیده ممکن است موقتی یا طولانی‌مدت باشد و بسته به نوع ماده مصرفی، مدت‌زمان مصرف، وضعیت سلامت عمومی و میزان اختلالات خواب در دوران اعتیاد، شدت آن متفاوت خواهد بود.

بازسازی سیستم عصبی و تنظیم مجدد انتقال‌دهنده‌های عصبی

مصرف مواد مخدر، سیستم عصبی را تحت‌تأثیر قرار داده و تعادل طبیعی انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند دوپامین، سروتونین، گابا و نوراپی‌نفرین را مختل می‌کند. پس از ترک، بدن تلاش می‌کند تا این تعادل را مجدداً برقرار کند که باعث احساس خستگی و نیاز به خواب بیشتر می‌شود.

جبران کم‌خوابی دوران مصرف مواد

بسیاری از افراد در دوران مصرف مواد دچار بی‌خوابی مزمن، خواب سطحی و اختلالات خواب می‌شوند. پس از ترک، بدن سعی می‌کند این کمبود خواب را جبران کند که منجر به افزایش ساعات خواب می‌شود.

کاهش سطح استرس و اضطراب پس از ترک

پس از ترک، سطح هورمون‌های استرس (مانند کورتیزول) کاهش می‌یابد و فرد احساس آرامش بیشتری پیدا می‌کند. این آرامش می‌تواند باعث خواب‌آلودگی و افزایش مدت خواب شود.

کاهش تحریک‌پذیری سیستم عصبی مرکزی

برخی مواد مخدر، به‌ویژه محرک‌ها (مانند متامفتامین و کوکائین)، سیستم عصبی را بیش‌فعال می‌کنند. پس از ترک، این تحریک کاهش‌یافته و فرد احساس کرختی، خستگی و نیاز به خواب بیشتر می‌کند.

فرایند پاک‌سازی سموم از بدن

بدن پس از ترک در حال سم‌زدایی و بازسازی اندام‌های داخلی مانند کبد، کلیه‌ها و مغز است. این فرایند نیاز به انرژی دارد که باعث افزایش احساس خستگی و نیاز به خواب بیشتر می‌شود.

کمبود انرژی و ضعف عمومی

در روزهای اول ترک، بدن دچار ضعف جسمی و بی‌حالی می‌شود که ممکن است باعث خواب طولانی‌تر و احساس کرختی در طول روز شود.

اثر داروهای مورد استفاده در درمان ترک اعتیاد

در برخی موارد، داروهایی که برای مدیریت علائم ترک یا درمان اختلالات خواب و اضطراب تجویز می‌شوند، ممکن است عوارض جانبی مانند خواب‌آلودگی و افزایش مدت خواب داشته باشند.

اختلالات افسردگی پس از ترک

برخی از افراد پس از ترک دچار افسردگی گذرا یا طولانی‌مدت می‌شوند که یکی از علائم آن افزایش نیاز به خواب است.

روش‌های علمی و اصولی مدیریت عوارض و اختلالات پس از ترک اعتیاد

ترک اعتیاد، فرایندی دشوار اما ضروری برای بازیابی سلامت جسمی و روانی فرد است. مواد مخدری مانند مواد افیونی، متامفتامین، الکل و نیکوتین تأثیرات شدیدی بر بدن و ذهن می‌گذارند، و ترک آن‌ها می‌تواند با عوارض جسمی، روانی و اجتماعی همراه باشد.

بسیاری از افراد پس از ترک، با چالش‌هایی مانند افسردگی، اضطراب، بی‌خوابی، دردهای عضلانی، مشکلات گوارشی و وسوسهٔ مصرف روبه‌رو می‌شوند. در ادامه، روش‌های علمی و اصولی مدیریت این عوارض را بررسی می‌کنیم تا روند ترک به شکل مؤثر و کم‌خطر پیش برود.

۱. مدیریت عوارض جسمی پس از ترک

ترک اعتیاد با تغییرات ناگهانی در عملکرد بدن همراه است که می‌تواند منجر به مشکلاتی مانند دردهای عضلانی، بی‌خوابی، اختلالات گوارشی و ضعف عمومی شود. مدیریت این عوارض نیازمند رویکردهای دارویی، تغذیه‌ای و سبک زندگی سالم است که تحت نظارت پزشک انجام می‌شود.

کنترل علائم محرومیت:

در دوران ترک، افراد ممکن است با درد، بی‌قراری و وسوسه مصرف مجدد مواجه شوند. برای کاهش این علائم، داروهایی جهت کاهش علائم ترک مواد افیونی و آرام‌بخش‌های کنترل‌کننده اضطراب و تشنج در ترک الکل تجویز می‌شوند. همچنین، مصرف داروهای تنظیم‌کننده فشارخون برای کاهش تعریق و بی‌قراری و مسکن‌های غیراعتیادآور برای تسکین دردهای عضلانی توصیه می‌شود. استفاده از مکمل‌های ویتامینی و مواد معدنی نیز به بهبود سلامت عمومی بدن و کاهش ضعف کمک می‌کند.

تنظیم خواب:

مشکلات خواب مانند بی‌خوابی، کابوس‌های شبانه و بی‌قراری از عوارض شایع پس از ترک اعتیاد هستند. برای بهبود کیفیت خواب، از داروهای کمک‌کننده به خواب و تنظیم‌کننده خلق‌وخو استفاده می‌شود. همچنین، رعایت اصول بهداشت خواب مانند پرهیز از کافئین، تنظیم ساعت خواب و ایجاد محیط آرام و تاریک، تأثیر بسزایی در بهبود خواب دارد.

مدیریت مشکلات گوارشی:

اختلالات گوارشی مانند یبوست، تهوع و ناراحتی معده در دوران ترک شایع هستند. برای بهبود عملکرد گوارش، مصرف مکمل‌های تقویت‌کننده طبیعی و دارویی و رعایت رژیم غذایی سرشار از فیبر توصیه می‌شود. همچنین، استفاده از سبزیجات، میوه‌ها و غلات کامل به جلوگیری از یبوست کمک می‌کند. برای کنترل تهوع و ناراحتی معده، مصرف زنجبیل و نعناع مفید است.

۲. مدیریت اختلالات روانی پس از ترک

پس از ترک اعتیاد، بسیاری از افراد با اضطراب، افسردگی، وسوسه مصرف مجدد و نوسانات خلقی مواجه می‌شوند. این مشکلات در صورت عدم مدیریت صحیح، می‌توانند منجر به بازگشت به مصرف شوند. استفاده از روش‌های روان‌درمانی، حمایت اجتماعی و درمان دارویی می‌تواند به فرد در حفظ پایداری ترک کمک کند. هدف از این اقدامات، تقویت کنترل هیجانی، کاهش استرس و ایجاد انگیزه برای ادامه مسیر بهبودی است.

درمان شناختی – رفتاری (CBT):

یکی از روش‌های مؤثر در مدیریت مشکلات روانی پس از ترک، درمان شناختی – رفتاری (CBT) است. این روش به فرد کمک می‌کند تا افکار منفی و مخرب را شناسایی کرده و با جایگزینی آن‌ها با الگوهای سالم، از وسوسه مصرف مجدد جلوگیری کند. همچنین، با ارائه راهکارهای عملی، به فرد در مدیریت استرس و پیشگیری از عود اعتیاد کمک می‌شود.

درمان مبتنی بر ذهن‌آگاهی (MBCT):

درمان مبتنی بر ذهن‌آگاهی (MBCT) روشی است که به فرد کمک می‌کند هیجانات خود را کنترل کرده و استرس را کاهش دهد. این روش با استفاده از مدیتیشن، تمرینات تنفسی و تمرکز حواس، موجب بهبود توانایی ذهنی فرد در مقابله با وسوسه مصرف می‌شود و به او کمک می‌کند بدون قضاوت یا درگیری ذهنی، احساسات خود را بپذیرد و مدیریت کند.

درمان گروهی و حمایت اجتماعی:

حضور در گروه‌های حمایتی، یکی از راهکارهای مؤثر در کاهش تنهایی و ایجاد انگیزه برای ادامه مسیر ترک است. روان‌درمانی گروهی نیز با فراهم‌کردن محیطی امن، به تقویت مهارت‌های مقابله‌ای و تعاملات اجتماعی افراد کمک می‌کند و احساس همدلی و حمایت را در میان آن‌ها افزایش می‌دهد.

درمان دارویی برای مشکلات روانی:

پس از ترک اعتیاد، برخی افراد دچار افسردگی، اضطراب و نوسانات خلقی می‌شوند که نیاز به مداخله دارویی دارد. در این راستا، داروهای مهارکننده بازجذب سروتونین (SSRIs) مانند فلوکستین و سرترالین برای کنترل افسردگی تجویز می‌شوند. در موارد شدید اضطراب، داروهای ضداضطراب تحت‌نظر پزشک به کار می‌روند. همچنین، در صورت وجود اختلال دوقطبی یا نوسانات خلقی شدید، از داروهایی مانند لیتیوم برای تثبیت خلق استفاده می‌شود.

۳. کاهش وسوسه و پیشگیری از عود مصرف

پس از ترک اعتیاد، یکی از مهم‌ترین چالش‌ها وسوسه مصرف مجدد و احتمال عود اعتیاد است. برای جلوگیری از این مشکل، باید از روش‌های علمی و رفتاری استفاده کرد که به تقویت کنترل فردی کمک کنند. دارودرمانی، آموزش مهارت‌های مقابله‌ای و تغییر سبک زندگی از جمله مؤثرترین راهکارها در این زمینه هستند. این اقدامات باعث می‌شوند فرد بتواند عوامل محرک را شناسایی کرده، استرس را مدیریت کند و سبک زندگی سالمی را دنبال کند تا از لغزش و بازگشت به مصرف جلوگیری شود.

دارودرمانی برای جلوگیری از عود:

برخی داروها می‌توانند میل به مصرف مواد مخدر و الکل را کاهش داده و خطر بازگشت به اعتیاد را کمتر کنند. داروهایی برای کاهش اشتیاق به مواد افیونی و الکل تجویز می‌شوند که به فرد کمک می‌کنند تا تمایل به مصرف را کنترل کند. همچنین، برای کاهش میل به الکل و نیکوتین، داروهای مخصوصی استفاده می‌شوند که در کنار سایر روش‌های درمانی، به ترک پایدار کمک می‌کنند.

آموزش مهارت‌های مقابله‌ای:

فرد باید مهارت‌های کنترل استرس را بیاموزد تا بتواند بدون روی‌آوردن به مصرف، احساسات و فشارهای روانی را مدیریت کند. یکی دیگر از اقدامات مهم، پرهیز از محیط‌های پرخطر و افراد مصرف‌کننده است، زیرا قرارگرفتن در شرایطی که یادآور مصرف باشد، می‌تواند خطر بازگشت به اعتیاد را افزایش دهد.

سبک زندگی سالم:

اتخاذ یک سبک زندگی سالم و متعادل، می‌تواند به کاهش وسوسه و بهبود سلامت روانی و جسمی فرد کمک کند. ورزش منظم، نه‌تنها باعث بهبود عملکرد سیستم عصبی و کاهش استرس می‌شود، بلکه به تنظیم هورمون‌های بدن و افزایش احساس آرامش کمک می‌کند. رژیم غذایی متعادل که شامل پروتئین، ویتامین‌ها و مواد مغذی باشد، نقش مهمی در بازسازی بدن پس از ترک دارد. همچنین، داشتن برنامه روزانه منظم، باعث ایجاد ثبات روانی و کاهش احتمال وسوسه می‌شود.

درمان اختلالات بعد از ترک اعتیاد در کلینیک دکتر جوادی

اختلالاتی مانند بی‌خوابی، پادرد، بی‌قراری، افسردگی، چاقی و بی‌حالی بعد از ترک اعتیاد می‌توانند ناراحت‌کننده، اضطراب‌آور و گاهی خطرناک باشند. اگر خود یا یکی از عزیزانتان دچار علائم ترک اعتیاد هستید، حتماً به پزشک و بهترین مرکز نگهداری اعتیاد مراجعه کنید. پزشکان در مراکز ترک اعتیاد به شما کمک می‌کنند تا اعتیاد را با ایمن‌ترین روش ممکن و رعایت یک طرح درمان منحصربه‌فرد، باتوجه‌به شرایط خاصتان ترک کنید.

جمع‌بندی

ترک اعتیاد یک فرآیند پیچیده و چندبعدی است که می‌تواند عوارض جسمی و روانی متعددی ایجاد کند. از سردرد، بی‌خوابی و مشکلات گوارشی گرفته تا پرخاشگری، اضطراب و خواب زیاد، همه این تغییرات بخشی از روند طبیعی بازسازی بدن و مغز پس از ترک هستند.

با استفاده از روش‌های دارویی، درمان‌های روان‌شناختی، سبک زندگی سالم و حمایت خانواده و جامعه، می‌توان این عوارض را کاهش داد و مسیر بهبودی را هموارتر کرد. مهم‌ترین نکته این است که افراد در حال ترک، حمایت حرفه‌ای دریافت کنند و با صبر، مداومت و استفاده از راهکارهای علمی، به سمت یک زندگی سالم و پایدار گام بردارند.

سؤالات متداول

۱. سردرد پس از ترک اعتیاد چقدر طول می‌کشد؟

سردرد ناشی از ترک معمولاً بین چند روز تا دو هفته طول می‌کشد. با مصرف مایعات، مدیریت استرس، استراحت کافی و در صورت نیاز مصرف داروهای مسکن غیراعتیادآور می‌توان این عارضه را کاهش داد.

۲. چرا بعد از ترک اعتیاد احساس خستگی و خواب‌آلودگی دارم؟

بدن پس از ترک، در حال بازسازی سیستم عصبی و جبران کم‌خوابی دوران مصرف است. این وضعیت ممکن است چند هفته ادامه یابد؛ اما با فعالیت بدنی، تغذیه مناسب و تنظیم برنامه خواب بهبود پیدا می‌کند.

۳. چگونه می‌توان وسوسه مصرف مجدد را کنترل کرد؟

برای کاهش وسوسه، فرد باید از محیط‌های پرخطر دوری کند، مهارت‌های مقابله‌ای را بیاموزد، در جلسات حمایتی شرکت کند و از درمان‌های رفتاری مانند CBT استفاده کند. در برخی موارد، دارودرمانی نیز می‌تواند کمک‌کننده باشد.

۱۴۰۳/۱۲/۲۳