اختلالات بعد از ترک اعتیاد و نحوه درمان آن

علائم ترک اعتیاد، علی‌رغم ناراحت کننده بودنشان، موقتی است و معمولاً حداکثر ظرف دو هفته برطرف می‌شود، به خصوص اگر فرایند سم‌زدایی تحت نظر پزشک انجام شود. با این حال علائم ترک اعتیاد بعضی داروها و مواد مخدر طولانی است و چند ماه و گاهی حتی بیش از یک سال استمرار دارد. به عنوان مثال آیا می‌دانید عوارض ترک تریاک چیست؟ مدت زمان ترک آن چقدر است؟ این سوالاتی است که ذهن بسیاری از افراد مبتلا به موادی مانند تریاک را به خود جلب می‌کند. چنانچه فردی که به مواد وابستگی پیدا کرده است، مصرف مواد را ناگهان قطع کند، دچار علائم آزاردهنده‌ای می‌شود، از این علائم با اصطلاح سندرم ترک اعتیاد یاد می‌شود. قطع ناگهانی مصرف مواد مخدر غیرقانونی و داروهای تجویزی، هر دو باعث بروز علائم می‌شود. این علائم ممکن است چند روز تا چند هفته استمرار داشته باشد.

پزشکان می‌توانند در مدیریت علائم ترک اعتیاد به بیماران کمک کنند. در هر حال بیمارانی که با اعتیاد و سوءمصرف مواد دست و پنجه نرم می‌کنند، اگر سعی کنند اعتیادشان را به تنهایی ترک کنند یا اگر به مواد دسترسی پیدا نکنند، احتمالاً دچار علائم ترک یا خماری خواهند شد. مصرف مقدار زیاد مواد اعتیادآور به مدت طولانی، احتمال بروز این علائم را افزایش می‌دهد؛ این علائم اصطلاحاً سندرم حاد پس از ترک اعتیاد (PAWS) گفته می‌شود، که در این مقاله با عنوان اختلالات بعد از ترک اعتیاد به آن می‌پردازیم.

اختلالات بعد از ترک اعتیاد چیست؟

اصطلاح PAWS به منظور توصیف مجموعه علائم و اختلالات بعد از ترک اعتیاد مستمر به کار برده می‌شود که عمدتاً روانی و مرتبط با خلق و خو است و ممکن است پس از برطرف شدن علائم حاد همچنان ادامه داشته باشد.

هر چند سندرم پس از ترک اعتیاد حاد به ندرت شامل درد، حالت تهوع، گرفتگی عضلات، سردرد یا دیگر علائم جسمی می‌شود، این سندرم می‌تواند به اندازه ترک اعتیاد حاد، شدید باشد و در نتیجه احتمال بازگشت به اعتیاد را افزایش دهد. ممکن است بیمار، درمان اعتیاد را تحت تأثیر این علائم ناراحت‌کننده طولانی رها کند و مصرف مواد را به امید متوقف کردن علائم از سر بگیرد.

اختلالات بعد از ترک اعتیاد به کلیه علائمی اشاره دارد که پس از برطرف شدن علائم حاد ناشی از قطع مصرف مواد مخدر، همچنان ادامه دارد. این علائم حالت رفت و برگشتی دارد؛ گاه ناگهان به بیمار حمله‌ور می‌شود و گاه از اوج به صفر می‌رسد. هر حمله PAWS می‌تواند چند روز طول بکشد؛ چرخه‌های عود سندرم گاه تا یک سال به درازا می‌انجامد.

علائم پس از ترک اعتیاد در چه کسانی بیشتر بروز می‌کند؟

اختلالات و علائم پس از ترک اعتیاد عموماً در بیمارانی مشاهده می‌شود که مصرف داروها و مواد مخدر زیر را قطع کرده‌اند:

• الکل: قطع ناگهانی مصرف الکل خطرناک است، چون باعث هذیان (همراه با تشنج و روان‌پریشی) می‌شود و احتمال ابتلا به علائم پس از ترک اعتیاد را که ولع بلندمدت، خستگی مزمن و احساس کسالت را به دنبال دارد، افزایش می‌دهد.
• داروهای ضدافسردگی: چون داروهای ضدافسردگی برای بیماران دچار افسردگی تجویز می‌شود، قطع ناگهانی این داروها احساس افسردگی شدید را در پی دارد که متأسفانه ممکن است ماه‌ها به طول بیانجامد.
• داروهای ضدروان‌پریشی: این داروها به منظور کاهش توهم و هذیان به گیرنده‌های دوپامین متصل می‌شوند. چنانچه بیمار مصرف داروهای ضدروان‌پریشی را ناگهان قطع کند، ماه‌ها دچار علائمی مانند نوسانات خلقی خواهد شد.
• بنزودیازپین‌ها: علائم بعد از ترک اعتیاد مانند بی‌خوابی، خستگی و ولع می‌توانند تا چند ماه پس از برطرف شدن وابستگی جسمی به بنزودیازپین‌ها ادامه داشته باشند.
• ماری جوانا: بی‌خوابی یکی از شایع‌ترین علائم ناشی از قطع مصرف ماری جوانا است، که ممکن است بدون کمک پزشک متخصص برطرف نشود و این بی خوابی، به یک اختلال حاد بعد از ترک اعتیاد تبدیل شود.
• تریاک (اپیوئیدها): چنانچه مصرف تریاک و مشتقات آن (اپیوئیدها)، چه از نوع داروهای تجویزی، چه از نوع مواد غیرقانونی (مانند هروئین) ناگهان قطع شود، سندروم پس از ترک اعتیاد حاد بروز می‌یابد. بیمارانی که علائم حاد را در بالاترین شدت تجربه می‌کنند، احتمال ابتلا به PAWS در آن‌ها بیشتر است. علائم حاد ناشی از ترک اپیوئیدها با علائمی مانند ولع مصرف مواد، خستگی شدید و اختلالات شناختی همراه است که تا مدت‌ها به قوت خود باقی می‌ماند.
• محرک‌ها و روان‌گردان‌ها: چنانچه اعتیاد به داروها و مواد مختلف، از ریتالین گرفته تا کوکائین به روش مناسب و به طور تدریجی ترک نشود، بیمار به اختلالات حاد پس از ترک اعتیاد مبتلا می‌شود. هر چند مصرف محرک‌ها علائم ناخوشایندی مانند پارانویا، پرخاشگری، پرش عضلات و رعشه را به دنبال دارد، اما قطع مصرف این مواد نیز موجب بروز علائم متضادی همچون ضعف جسمانی، افسردگی عمیق و خستگی شدید می‌شود که مدیریت آنها به لحاظ روانی دشوارتر است.

رفتارهای بعد از ترک اعتیاد

پس از فروکش کردن علائم اولیه ترک اعتیاد، ممکن است اختلالات بعد از ترک اعتیاد برای بیمار مشکل‌ساز شود. شدت و نوع این علائم نیز متغیر است و به عامل‌های متعددی بستگی دارد. با این حال از جمله شایع‌ترین رفتارهای بعد از ترک اعتیاد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تحریک‌پذیری و پرخاشگری
• افسردگی
• اضطراب
• نوسانات خلقی
• کم انرژی بودن، کسلی و خستگی شدید
• اختلالات خواب شامل بی‌خوابی
• کاهش توانایی تمرکز کردن یا به درستی فکر کردن
• از دست دادن میل جنسی
• درد عضلانی مزمن

عوامل تشدید‌کننده علائم بعد از ترک اعتیاد

موارد زیر بر علائم و عوارض بعد از ترک اعتیاد اثر می‌گذارند، یا این علائم را تشدید می‌کند:

• ماده یا مواد مخدر مصرفی
• مدت زمان، تناوب و میزان مصرف معمول مواد مخدر
• مشکلات هیجانی و عاطفی حادی که در طول سال یا سال‌های نخست پس از ترک اعتیاد بروز می‌کند.
• اختلالات جسمی و یا روانی هم‌زمان
• بهره‌گیری از درمان‌های تخصصی سوءمصرف مواد مخدر

علت ایجاد اختلالات پس از ترک اعتیاد

بدلیل پیچیدگی اختلالات پس از ترک اعتیاد، نمی‌توان یک علت خاص را برای آن معرفی کرد. زمانبندی ثابت و معینی برای این اختلالات و رفتارها وجود ندارد. برخی بیماران پس از سم‌زدایی بدن دچار مشکل خاصی نمی‌شوند، حال آن که بقیه سال‌ها از مشکلات مستمر بعد از ترک اعتیاد رنج می‌برند؛ در این بین عده‌ای نیز هر از گاه دچار علائم می‌شوند و باقی اوقات علائمی ندارند.

چنانچه بیمار از مراقبت تخصصی و پشتیبانی بلندمدت برخوردار باشد، می‌تواند مدیریت مشکلات بعد از ترک اعتیاد را یاد بگیرد، تا به زندگی پاک و سالم برگردد و دوباره در دام اعتیاد نیفتد.

نظرات مختلف درباره اختلالات بعد از ترک اعتیاد

هر چند افراد بسیاری دچار اختلالات بعد از ترک اعتیاد می‌شوند، اما این سندرم جزء بیماری‌های رسمی محسوب نمی‌شود. پژوهش‌هایی در زمینه این اختلالات چاپ شده است، اما علائم عمدتاً از سوی خود بیماران گزارش شده است. اندازه‌گیری و تشخیص نشانه‌های اختلالات بعد از ترک اعتیاد که بیشتر شبیه به یک بیماری روانی است تا یک بیماری جسمی مانند آنفلوآنزا، سخت است. این اختلالات به این دلیل بحث برانگیز شده است که برخلاف ترک اعتیاد که از سوی جامعه پزشکی به رسمیت شناخته می‌شود، تعریف پزشکی ندارد.

برخی اختلالات پس از ترک اعتیاد را بهانه بیماران در حال ترک برای شروع دوباره مصرف مواد مخدر می‌دانند. عده‌ای نیز معتقدند که جامعه پزشکی این سندرم را به منظور کسب درآمد بیشتر از طریق درمان‌های بلندمدت ابداع کرده است. چند پزشک انگشت‌شمار نیز معتقدند که این اختلال همان ترک اعتیاد است و دلیل می‌آورند که این عارضه نه در یک بازه چند هفته‌ای، بلکه ظرف چند ماه باید ارزیابی شود. اختلاف نظر پزشکان درباره این سندرم و بهترین روش درمان موجب شده است که مدیریت این عارضه بیش از پیش دشوار شود.

درمان اختلالات بعد از ترک اعتیاد

از آنجائیکه اختلالات بعد از ترک اعتیاد عمدتاً روانی و عاطفی است، پشتیبانی مستمر درمانگران و مشاوران ترک اعتیاد، نقش مؤثری در کاهش شدت این علائم دارد. متخصصین اقدامات زیر را به منظور درمان و کمک به بیماران انجام می‌دهند:

• آموزش دادن به بیماران درباره ترک اعتیاد و علائم مورد انتظار آن
• تشویق بیمار پس از موفقیت در پایان رساندن هر مرحله از درمان اعتیاد
• دلگرم کردن بیمار به ادامه درمان اعتیاد
• یافتن روش‌هایی طبیعی برای غلبه بر اختلالات خواب
• تهیه رژیم غذایی سالم و برنامه ورزشی منظم برای بیمار
• ارزیابی اختلال‌های هم‌زمانی که ممکن است بروز یا عود کنند.
• ترغیب بیمار به ملحق شدن به گروه‌های حمایتی مرتبط با مشکل مشترک
• کمک به کنترل تکانه‌ها و جدی گرفتن علائم گزارش شده از سوی بیمار

بعضی داروها برای برطرف کردن علائم ناشی از ترک مواد مخدر خاص مفید هستند. برای مثال نالتروکسان ولع شدید افرادی را که در حال ترک اعتیاد به الکل یا اپیوئیدها هستند، کاهش می‌دهد.

داروهای ضدافسردگی، خلقیات بسیاری از بیمارانی را که سعی در ترک روان‌گردان‌ها و داروهای محرک دارند، پایدار می‌کند. انجام دادن سم‌زدایی دارویی، بستری شدن در کمپ ترک اعتیاد و برخورداری از درمان و حمایت مستمر پس از درمان اولیه سوءمصرف مواد مخدر می‌تواند خطر ابتلا به اختلالات بعد از ترک اعتیاد را کاهش دهد.

خدمات سم‌زدایی سریع مواد مخدر در مرکز ترک اعتیاد شبانه‌روزی دکتر جوادی، علائم حاد و مزمن اولیه پس از ترک اعتیاد را برای بیماران قابل تحمل‌تر می‌کند و خطر برگشت به اعتیاد را در این دوران حساس ترک اعتیاد کاهش می‌دهد. سم‌زدایی، گروه درمانی، خانواده درمانی و حمایت بیمار در دوران بعد از ترک اعتیاد موجب می‌شود تا منابع لازم جهت مدیریت کارآمد در دسترس بیماران قرار بگیرد.

درمان بی‌قراری بعد از ترک اعتیاد

اضطراب یا بی‌قراری یکی از شایع‌ترین اختلالات حاد بعد از ترک اعتیاد است که حتماً باید توسط متخصص روانشناسی درمان گردد. براساس گزارش انجمن اضطراب و افسردگی امریکا، اضطراب از طریق ترکیب مشاوره، راهبردهای تعدیل رفتار و تجویز داروهای ضداضطراب کاملاً قابل درمان است.

رفتاردرمانی شناختی (CBT) یکی از کارآمدترین روش‌های مشاوره برای درمان اضطراب و وابستگی به مواد مخدر است. رفتاردرمانی شناختی، روش شناسایی و تغییر الگوهای فکری خودمخربی را که بیمار را مضطرب و هراسان می‌کند به آنان آموزش می‌دهد.

بیماران مبتلا به تشخیص دوگانه اختلال اضطراب و سوءمصرف مواد، راهبردهای مقابله‌ای جدیدی را در CBT می‌آموزند که به آنان کمک می‌کند تا حتی تحت شرایط ناراحت‌کننده و سرشار از استرس به اهداف ترک اعتیادشان پایبند بمانند. رفتاردرمانی شناختی را می‌توان در جلسات مشاوره خصوصی یا گروهی انجام داد.

افسردگی بعد از ترک اعتیاد

افسردگی یکی از بدترین اختلالات بعد از ترک اعتیاد است که غلبه بر آن بسیار دشوار است. بسیاری از بیماران افسرده به امید مقابله با این مشکل دوباره به مواد مخدر پناه می‌برند. حال آن که ازسرگیری اعتیاد فقط مشکلات را تشدید می‌کند. شایان ذکر است که افسردگی عارضه‌ای شایع در میان افرادی است که با اعتیاد و الکلیسم دست و پنجه نرم می‌کنند.

اگر دچار افسردگی بعد از ترک اعتیاد شده‌اید، به توصیه پزشکان مرتب به خود یادآوری کنید که این افسردگی، موقتی و یکی از عوارض ترک اعتیاد است؛ نه افسردگی و نه اختلالات دیگر بعد از ترک اعتیاد تا ابد ادامه نخواهند داشت. افسردگی بعد از ترک اعتیاد به شکل‌های مختلف و با علائم زیر بروز می‌کند:

• ناراحتی شدید
•  انرژی نداشتن، بی‌حالی و کسلی
• کم‌خوابی یا خوابیدن بیش از اندازه
• تغییر اشتها
• تحریک‌پذیری
• بی‌انگیزگی

درمان افسردگی بعد از ترک اعتیاد

آموزش ببینید: تا جایی که می‌توانید اطلاعات خود را درباره اختلالات بعد از ترک اعتیاد افزایش دهید. به این ترتیب می‌توانید خودتان را برای علائمی که ممکن است در آینده بروز کنند، آماده کنید. ممکن است چند روز یا حتی چند هفته هیچ علائمی نداشته باشید، اما یک روز صبح با اضطراب و افسردگی از خواب بیدار شوید. افزایش آگاهی یکی از شروط اصلی حفظ آمادگی برای مدیریت این گونه علائم است. یکی از مواردی هم که بسیار اهمیت دارد مراجعه به یک مرکز تخصصی ترک اعتیاد است. به طور مثال برای ترک اعتیاد به کراک باید به بهترین مرکز ترک کراک مراجعه کنید و این موضوع اهمیت بسیار زیادی دارد.

مراقب خودتان باشید: برای خودتان وقت بگذارید، هر از گاه به خودتان استراحت بدهید و به خودتان یادآوری کنید که ارزش یک زندگی پاک را دارید و حفظ سلامت جسمی، روانی، عاطفی و معنوی شما مهم است.

درباره مشکلاتتان حرف بزنید: دیگران را در احساسات و هیجانات خود سهیم کنید و وقتی دچار علائم بعد از ترک اعتیاد می‌شوید، با افراد امین و معتمدتان، مانند دوستان صمیمی، اعضای خانواده، مشاور یا همتایانی که مشکلات یکسانی را تجربه می‌کنند، درد و دل کنید. به این ترتیب دیگران متوجه علت کارها و رفتارتان می‌شوند و برای مدیریت افکار و احساسات ناخوشایند به شما کمک می‌کنند.

درمان اختلالات بعد از ترک اعتیاد در کلینیک دکتر جوادی

اختلالاتی مانند بی‌خوابی، پا درد، بیقراری، افسردگی، چاقی و بی‌حالی بعد از ترک اعتیاد می‌توانند ناراحت‌کننده، اضطراب‌آور و گاهی خطرناک باشند. اگر خود یا یکی از عزیزانتان دچار علائم ترک اعتیاد هستید، حتماً به پزشک و بهترین مرکز نگهداری اعتیاد مراجعه کنید. پزشکان در مراکز ترک اعتیاد به شما کمک می‌کنند تا اعتیاد را با ایمن‌ترین روش ممکن و رعایت یک طرح درمان منحصربه فرد، با توجه به شرایط خاص‌تان ترک کنید.

مدیر سایت

دکتر مسعود جوادی موسس و صاحب امتیاز کلینیک ترک اعتیاد دکتر جوادی، دارای 15 سال سابقه کار تخصصی در حوزه اعتیاد، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی.